Huwag Kang Magnanakaw (Part 09: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

Sa pagtatapos ng unang taon ng operasyon, nagkaroon ng pagtutuos (audit) ang isang hotel. Ilan sa mga bagay na nawawala ay ang mga sumusunod: humigit-kumulang 38,000 na kutsara, humigit kumulang 350 na sisidlan ng kape, at ito ang pinakamatindi— 100 sipi ng mga biblia! Isang kaibigan mula sa Gideons International ang nagbigay-kumpirmasyon na nangyayari nga ito kahit pa may nakaimprenta na “property of Gideons International; do not remove from room” sa balat ng mga biblia. Tiyak kong hindi naman ito ikinagagalit ng organisasyon. Dahil ministry talaga nila ang pag-imprenta at pagpapakalat ng biblia, matutuwa pa sila kung mayroong mga tao na interesado sa salita ng Diyos. Ngunit ang punto ay maraming mga tao ang nangunguha ng pag-aari ng iba.

Bakit ka nagsasara ng pinto at bintana kung aalis ka at iiwanang walang bantay ang bahay? Ano ang posibleng mangyari kung iiwanan mo ang iyong motorsiklo kasama ang susi nito sa kalye? Bakit ang mga sari-sari store, may grills at screen at may maliit lamang na lagusan na pag-aabutan ng binibili at pambayad? Batid nating lahat na ang pagnanakaw ay laganap— isang patunay ng kasamaan ng puso ng tao (Gen. 8:21; Psa. 14:1-3).

Ang pagkalaganap nito ay makikita rin sa yaman ng bokabularyo na naglalarawan sa iba't ibang uri ng pagnanakaw: shoplifting, robbery, burglary, hijacking, holdup, salisi, budol-budol, pilferage, kupit, pandurukot, embezzlement (dispalko), malversation, plunder— kulang na kulang pa ang mga salitang ito sa dami ng paraan ng pagnanakaw.

Noon pa man ay kinasusuklaman na ng Diyos ang pandaraya sa timbangan (Pro. 11:1). At sa iba na tama ang timbangan, dinadaya ang mamimili sa ibang paraan. Malingat ka lang ng kaunti ay isisingit ng tindera ang malaking piraso ng taba, buto, balat na ubod ng kunat o mga panindang bilasa. May false advertising at hindi pagbibigay ng nararapat sa halagang ibinayad (value). Sa kanyang aklat na Business for the Glory of God, ito ang sinabi ng Wayne Grudem: "by giving us the ability to buy and sell, God has given us a wonderful mechanism through which we can do good for each other... We can honestly see buying and selling as one means of loving our neighbor as ourself."

Sa trabaho, kahit hindi ka nag-uuwi ni isang paper clip o ni isang piraso ng bond paper kung hindi ka nagtatrabaho ng maayos, ninanakawan mo ang nagpapasuweldo sa iyo. Ang prinsipyong “The worker deserves his wages” (Luke 10:7; 1 Tim. 5:18b) ay kakambal ng prinsipyong “Do not muzzle an ox while it is treading the grain” (1 Tim. 5:18a). Ang baka ay kailangang magtrabaho upang maging karapat-dapat sa damo at ang manggagawa ay kailangang magbanat ng buto upang maging karapat-dapat sa sahod.

Subukan mong halughugin ang mga kasangkapan at gamit sa iyong tahanan. May nakita ka bang pag-aari ng iba? Paano napunta sa iyo? Ikaw ba ay humiram mula sa iba at hindi mo na ibinalik? O baka naman sa tagal na sa iyo ng "hiniram" mo ay inangkin mo na? Sadyang may mga tao na humihiram at ito ay hiram forever!

Nakakabahala ang dami ng mga parinig sa social media ng mga taong inutangan at hindi binayaran. Maaaring ang iba dito ay talagang salat at walang pambayad nais man nilang magbayad. Ngunit sadyang may mga tao rin na walang kabalak-balak magbayad ng utang. Ang habilin ng Apostol Pablo, “Let no debt remain outstanding, except the continuing debt to love one another” (Rom. 13:8a NIV).

Kung lahat ng paraan ng pagnanakaw ay ating iisa-isahin, baka hindi tayo matatapos. Kaya tatapusin na lang natin ito sa pagbibigay ng ilang prinsipyo:

Unang prinsipyo, biblikal ang karapatang magmay-ari

Sa utos pa lang na “You shall not steal” (Exo. 20:15) ay meron ng pagpapalagay (presupposed) na ang tao ay may karapatang magmay-ari. Sa Pentateuch o sa naunang limang aklat ng biblia, ang salitang ito ay ginamit upang tukuyin ang pagnanakaw ni Rachel sa mga diyus-diyusan ng kanyang ama (Gen. 31:19). Pag-aari ni Laban ang mga iyon. Ito rin ang salitang ginamit ng mga kapatid ni Joseph ng kanilang itanggi na ninakaw nila ang kopang pag-aari ng punong ministro ng Ehipto (Gen. 44:8). Sa Exo. 22:1, ang salita ay ginamit upang tukuyin ang pagkuha sa baka o tupa na pag-aari ng iba. Samakatuwid, ang bokabularyo ng Pentateuch ay kumikilala sa karapatan ng iba na magmay-ari.

Ikalawang prinsipyo, ang lahat ng pag-aari natin ay bigay at ipinagkatiwala ng Diyos

Hindi lang ang karapatang magmay-ari ang galing sa Diyos; sa kanya rin galing ang lahat ng ating mga tinatamasa. <1> Sa sinambit ni Job na "The LORD gave and the Lord has taken away" (Job 1:21), ito ay pagkilala na ang dati niyang kasaganaan pati na rin ang paglaho nito ay nasa pasya ng Makapangyarihang Diyos. Sa dulo ay pinagpala ulit ng Diyos si Job ng higit sa dati (Job 42:12). <2> Noong siya ay tatawid na muli sa Jordan, naalala ni Jacob na noong una siyang tumawid doon ay isang tungkod lang ang kanyang dala-dala. Ngunit sa ikalawang pagkakataon ng kanyang pagtawid ay dalawang pulutong na ang kanyang dala-dala kasama ang kanyang pamilya, mga lingkod, at napakaraming mga alagang hayop. Kinilala niya na ang kanyang kasaganaan ay dahil sa kagandahang-loob at katapatan ng kanyang Diyos (Gen. 32:10). <3> Karaniwang ugali ng makasalanang tao na kapag siya ay umaasenso ay kanyang aakalain na ang kanyang kasaganaan ay bunga ng kanyang sariling kakayahan at sikap. Bago pa man makarating sa Lupang Pangako ang mga Israelita ay may paunang bilin na si Moises. Kapag nadoon na sila at nagkaroonon ng magagandang bahay, maraming mga hayop, ginto at pilak, ang panganib ay baka malimot nila ang Panginoon at magmalaki sa pagsabing “My power and the strength of my hands have produced this wealth for me.” (Deut. 8:11-17; cf. Prov. 30:9a). Kaya ang paalala ni Moises, “remember the LORD your God, for it is he who gives you the ability to produce wealth. . .” (Deu. 8:18).

Samakatuwid, hindi lamang ang ninanakawan ang nalalapastangan kundi pati ang nagbigay nito sa kanya. Kung ang payong na bigay ko kay Kim ay nanakawin ng iba, hindi lang si Kim ang masasaktan kundi pati ako na pumili ng payong na iyon para kay Kim. Gayundin naman, kapag ninakaw mo ang alagang kambing ni Mang Carding, hindi lang si Mang Carding ang nilapastangan mo kundi pati ang Diyos na nagkaloob nito sa kanya.

Ikaapat na prinsipyo, kadalasang kalakip ng pagnanakaw ang iba pang mga kasalanan tilad ng kawalang pananampalataya at kasakiman.

<i> Kawalang pananampalaya. Ipinapakita nito na hindi ka naniniwala sa isang Diyos na pumupuno sa bawat pangangailangan ng kanyang mga tagasunod ayon sa yaman ng kanyang kaluwalhatian kay Hesus (Phil. 4:19). Ang magnanakaw na idinadahilan ang gutom niya at ng kanyang pamilya ay hindi naniniwala na ang Diyos na nagpapakain ng mga ibon sa himpapawid ay siya ring Ama na nagpapakain sa kanyang mga anak (Matt. 5:26). Tuturuan ba niya tayong manalangin ng “Bigyan mo kami ng aming pagkain sa araw-araw” (Matt. 6:11) at hindi tutugunin iyon?

<ii> Kasakiman (Greed). Hindi lahat ng nagnanakaw ay gutom o salat sa buhay. Sa isang bagong-bagong artikulong inilathala sa Philippine Star, giniba ng kolumnistang si Jarius Bondoc ang haka-haka na hindi nagnanakaw ang mga mayayaman. Nabanggit doon ang mga political dynasties ng ating bansa na nagpapakasasa sa pork barrel. Nabanggit rin doon ang ilang mga diktador sa modernong daigdig na nagkamal ng nakakalulang mga halaga ng ill-gotten wealth. Syempre hindi nagpaiwan ang Pilipinas dahil mayroon sa kasaysayan natin ng conjugal dictatorship nina William Saunders at Jane Ryan (a.k.a. Ferdinand at Imelda). Salungat sa nagkalat na propaganda sa internet na galing daw umano sa legal na paraan ang kanilang yaman, pitong milyong piso lang ang idineklara nilang yaman sa kanilang SALN sa mga panahon na iyon— halagang malayo sa kanilang maluhong pamumuhay.

May malapit na kaugnayan ang pagnanakaw at kasakiman, kaya siguro sa listahan ni Pablo ng mga taong hindi magmamana ng kaharian ng Diyos ay magkasunod ang magnanakaw at ang sakim (1 Cor. 6:10). “Watch out! Be on your guard against all kinds of greed”, ika ng Panginoong Hesus (Luke 12:15a). Sa pagkakasabi niya dito ay malinaw na kailangan ng pag-iingat at pagmamatyag sa ating sariling makasalanang puso. Ang kasakiman ay hindi lamang makikita sa mga pulitiko o sa rich and famous. Ito ay maaaring sumibol sa puso nating lahat. Pagpapatuloy ni Hesus, “life does not consist in an abundance of possessions” (Luke 12:15b). Ito ang susi laban sa kasakiman— ang kaalaman na ang buhay ng tao ay wala sa dami ng ari-arian. Bagkus, ang kasiyahan sa buhay ay bumubukal mula sa pagkabatid na ikaw ay nasa panig ng Diyos. “Keep your lives free from the love of money and be content with what you have, because God has said, “Never will I leave you; never will I forsake you.” (Heb. 13:5)

-----

Paglinang ng Isang Pusong Monogamous; Part 02: Huwag Kang Mangangalunya (Part 08: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

Image by Olessya; freely available at Pixabay

Napatunayan natin mula sa nakaraang paskil na ang kalooban talaga ng Manlilikha sa pag-aasawa ay monogamy o ang pagkakaroon ng isa lamang na kabiyak. Samakatuwid, imoral ang maghangad ng karagdagang karelasyon kung ikaw ay may kapareha na. Imoral rin para sa isang tao ang paghahangad na makarelasyon ang isang taong may katipan na. Winakasan ko ang paskil na iyon sa paggiit na hindi sapat ang pagiging legally monogamous; ang kalooban ng Diyos ay monogamous ka rin sa puso at isip. Wika ni Hesus: “Narinig ninyo na sinabi, ‘Huwag kang mangangalunya.’ Ngunit sinasabi ko sa inyo, na ang bawat tumitingin sa isang babae na may pagnanasa ay nagkasala na sa kanya ng pangangalunya sa kanyang puso” (Mat. 5:27-28 AB 2001). Hindi lang ang ating mga panlabas na ikinikilos ang mahalaga kay Yahweh. Maaaring marangal kang tignan at wasto ang bawat kilos; magaling! Sapat na yan sa mata ng kapwa-tao. Ngunit hindi lamang ang nasa labas ang nakikita ng Diyos kundi pati ang nasa puso at isip (1 Sam. 16:7). Hindi sapat na walang kahalayan/kabastusan sa iyong pananalita— dapat ay maging katanggap-tanggap rin sa Diyos ang mga pinagbubulayan ng iyong puso. Hindi sapat na malinis ang iyong mga kamay sa pagsamba sa burol ng Panginoon— dapat ay dalisay rin ang iyong puso (Psa. 24:3-4).

Sa loob nagsisimula ang lahat— the inner man. Kaya naman sa Kawikaan 4:23, ang bilin ng pantas sa kanyang anak ay ingatan ang “puso” (MBB 2012) o “isipan” (ASD 2015) "sapagkat mula rito'y dumadaloy ang mga bukal ng buhay" (AB 2001). Ang puso/isip ang siyang bukal ng ating pamumuhay. Kaya sa paskil na ito ay maghahain ako ng mga dapat alalahanin— mga puntong teoritikal na huhubog sa puso at isip at makakatulong sa paglinang ng isang monogamous heart.

Alalahanin na monogamy talaga ang disenyo ng Manlilikha- Ito ay nahahayag sa Genesis 1-2. Kung tatanggihan ng tao ang kaayusang mula sa Diyos (divine order), tiyak na kabaligtaran ang mangyayari— at ang kasalungat ng kaayusan ay kaguluhan (order vs. confusion). Alalahanin na siya ay Diyos ng kaayusan, hindi kaguluhan (1 Cor. 14:33). Sa perpektong disenyo ng Diyos, ang lalaki at ang babae ay nagiging isang laman. Kung may third party, ito ay isang manghihimasok (intruder) sa orihinal na disenyo ng Diyos— at kapag may manghihimasok, nariyan ang kaguluhan.

Alalahanin na kapag may pangangalunya, nasisira ang pagtitiwala ng kabiyak- Sa Saligang Batas ng Pilipinas, ang betrayal of public trust ay isang lehitimong dahilan ng impeachment. Ganun din sa mag-asawa— ang pangangalunya ay betrayal of marital trust (at ito ay lehitimong dahilan ng paghihiwalay, Matt. 5:32). Ito ay isang malalang paglabag sa sumpa at pangakong magiging tapat habang-buhay. Kahit hindi ka pisikal na nambubugbog o nananakit ng asawa, ang pagtataksil sa sumpaan ay nagdudulot ng mga mental at emosyonal na sugat na matagal bago maghilom. At hindi lang ang asawa ang nasasaktan, pati na rin mga anak. Mahihirapan silang irespeto ang magulang na nangalunya.

Alalahanin na ang kultura ng pangangalunya ay may masamang epekto sa lipunan- Ang kaayusan ng pamilya ayon sa disenyo ng Diyos ay hindi lamang sa kabutihan ng pamilya kundi para sa buong lipunan. Sa isang bahagi ng blog series na ito kung saan tinalakay ko ang kahalagahan ng pagbibigay-galang sa mga magulang, aking idiniin ang papel ng pamilya bilang basic social unit ng lipunan. Kung mahina ang pamilya, mahina rin ang pamayanan, lipunan, at bansa. Kung walang kaayusan sa mga pamilya, wala ring kaayusan sa lipunan na binubuo ng mga pamilya. Kung sinira mo ang tiwala ng iyong asawa at mga anak, paano magtitiwala sa iyo ang ibang tao? Kung ang taong dapat sana ay minamahal mo higit sa lahat ay iyong pinagtaksilan, kami pa kaya? Kung ang pinangakuan mo ng katapatan at pinag-alayan ng matatamis na tula tulad ng "Susungkitin ko ang mga bituin sa langit at iaalay sa iyo" ay iyong tinalikuran, kami pa kaya na hindi naman ganun kahalaga sa'yo? Kung hindi ka mapagkakatiwalaan sa iyong tahanan, paano ka namin pagkakatiwalaan sa negosyo, pulitika, at iglesya? Kung sa mga pamilya ay laganap ang panlilinlang (deceit) at pagkakanulo (betrayal), ito ay microcosm lamang ng nangyayari sa lipunan.

Alalahanin na binubura ng pangangalunya ang larawan ni Cristo at ng iglesya- Sa layunin ng Diyos, may espesyal na papel ang Christian marriage sa daigdig. Ito ay ang paglalarawan ng relasyon ni Cristo at ng iglesya. Kapag nagtataksil ang lalaki, winawasak nito ang larawan ng isang mapagmahal na Cristo na naghandog ng kanyang buhay para sa iglesya (Eph. 5:25). Hindi larawan ng sakripisyo ang lalaking nakikiapid kundi masagwang larawan ng pagiging makasarili. Kapag ang babae naman ang nagtataksil, binabasag nito ang larawan ng layunin ni Cristo sa pagtutubos niya ng iglesya; sapagkat ang iglesya ay tinubos upang maging malinis at walang kapintasan (Eph. 5:25-27).

Alalahanin na ang adultery ay larawan ng idolatry- Bukod sa binabalukot ng pangangalunya ang dapat nating i-modelo — 'yan ay ang relasyon ni Cristo at ng iglesya— may iba itong inilalarawan. Sa Banal na Kasulatan, ang pagtalikod ng Israel sa pakikipagtipan ng Diyos ay itinuring bilang ispirituwal na pangangalunya. Ang kanilang pagtataksil sa Diyos at pagsamba sa ibang mga diyos tulad nina Baal, Molech, at Astoreth ay spiritual adultery— it is an illustration of idolatry! (Hosea 1-3). Hindi kataka-taka na laganap ang pagtataksil sa Diyos sa isang adulterous generation (Matt. 16:4)

Alalahanin ang iyong obligasyon na parangalan ang Manunubos sa pamamagitan ng iyong katawan- Ang mananampalataya ay tinubos ng Diyos sa pamamagitan ng dugo ni Hesus na natigis sa Kalbaryo. Kung ikaw ay tunay na Kristiyano, ang iyong katawan ay templo ng Banal na Espiritu at ikaw ay pag-aari ng Diyos mula ulo hanggang talampakan. Kaya naman dapat lamang na parangalan mo ang Diyos sa pamamagitan ng iyong katawan. Ang utos ni Apostol Pablo ay lumayo ka sa seksuwal na imoralidad (1 Cor. 6:18-20).

Alalahanin na mabigat ang babala ng Diyos laban sa seksuwal na imoralidad- Nabanggit ko na rin lang ang utos ni Pablo na layuan ang seksuwal na imoralidad (1 Cor. 6:18), babanggitin ko na rin na ang salitang Griyego sa orihinal na teksto ay porneia— ito ay isang blanket term na sumasaklaw sa lahat ng uri ng kasalanang seksuwal. Ito ay kabilang sa listahan ng mga gawa ng laman at ang sinumang nagpapatuloy sa mga ito ay hindi magmamana ng kaharian ng Diyos (Gal. 5:19-21). Nasa listahan rin ito ng mga dahilan kung bakit paparating ang poot ng Diyos (Col. 3:5). Matapos ituro na pangangalunya ang pagtitig sa babae ng may mahalay na pagnanasa, isinunod agad ni Hesus ang aral tungkol pangangailangang dukutin ang mata kung ito ang sanhi ng pagkakasala. Oo alam nating ito ay hyperbole, ngunit naihatid nito ang punto na kailangan ng mga radikal na hakbang upang makalayo sa mga seksuwal na kasalanan. Sapagkat kalagim-lagim ang dadanasin ng katawang makasalan sa impiyerno (Matt. 5:27-30)

Babanggitin ko na rin ang nais ng puso ko na magsulat Sexual Ethics series, sa ilalim ng mas malaking serye na Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao. Napakalawak ng paksa: pre-marital sex, pornography, masturbation, homosexuality, transgenderism, atbp. Hindi ito madali, kaya idalangin ninyo na magkaloob ang aking Diyos ng kakayahang mag-aral, mag-isip, at magsulat pa. Siya rin ang pinagmumulan ng karagdagang enerhiya, karagdagang mga araw, at karagdagang mga hininga. Sa kanya ang luwalhati, ngayon at magpakailanman! Amen.

Talasanggunian

• Grudem, Wayne (2018), Christian Ethics: An Introduction to Biblical Moral Reasoning (Crossway)
• Mohler, R. Albert (2009), Words From the Fire (Moody Publishers)
• Mounce, William; Greek Dictionary < https://www.billmounce.com/greek-dictionary >

The Case for Monogamy; Part 01: Huwag Kang Mangangalunya (Part 07: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

Image by Olessya
Freely available at Pixabay

Malamang ay ikakagulat ng ilan ang depinisyon ng adultery sa Zondervan Encyclopedia of the Bible (ZEB, 2009)— isang standard reference: "This term is used in the Scriptures to designate sexual intercourse, with mutual consent, between a man, married or unmarried, and the wife of another man." Ano ang kagulat-gulat doon? Sapagkat sa depinisyon na ito, ang pakikipagtalik sa may asawang babae lamang ang itinuturing na adultery. Hindi dito saklaw ang pakikipagtalik ng isang may asawang lalaki sa labas ng tipan ng kanyang kasal basta't wala pang asawa ang kanyang kapareha! Bakit ganun? Dahil hindi ipinaliwanag sa artikulo ng ZEB, ang isusulat ko dito ay sarili kong palagay. Sa wari ko'y isinaalang-alang ng may akda na sa daigdig ng sinaunang Israel at maging sa buong ancient Near East, tanggap sa lipunan ang polygamy at concubinage.

Kung teknikalidad ang pag-uusapan, maaaring tama nga naman ang depinisyon sa ZEB. Ngunit para sa layunin ng paskil na ito, ang depinisyon ay magkukulang sapagkat ang hangad natin ay hindi ang aplikasyon nito sa ancient Near East kundi sa ating panahon. Bukod diyan, ang Mosaic legislation ay kailangang tanawin mula sa mas malawak na bintana ng doktrina ng paglikha (doctrine of creation) upang ating mapiga ang mga moral absolutes na siyang habol natin sa seryeng ito.

Pagtanaw sa batas ni Moises mula sa bintana ng doctrine of creation

Isang araw, lumapit kay Hesus ang ilang mga Fariseo at siya ay tinanong kung naaayon ba sa batas na hiwalayan ng isang lalaki ang kanyang kabiyak sa anumang kadahilanan. Tugon ng Panginoon, “Hindi ba ninyo nabasa na sa pasimula'y nilalang ng Diyos ang tao na lalaki at babae? At siya rin ang nagsabi, ‘Dahil dito'y iiwan ng lalaki ang kanyang ama't ina, at magsasama sila ng kanyang asawa at sila'y magiging isa.’ Hindi na sila dalawa kundi iisa, kaya't ang pinagsama ng Diyos ay huwag paghiwalayin ng tao” (Mat. 19:5-6 MBB 2012). May follow-up question ang mga Fariseo; eh kung ganun pala na ang pinagbigkis ng Diyos ay hindi nararapat paghiwalayin ng mga tao, bakit raw ipinag-utos ni Moises sa mga lalaki ang pagbibigay ng dokumento ng diborsyo sa babae? Sagot ni Hesus, “Ipinahintulot ni Moises na hiwalayan ninyo ang inyong asawa dahil sa katigasan ng inyong ulo. Subalit hindi ganoon sa pasimula” (Mat. 19:8 MBB).

Mapupuna ninyo na ang mga tugon ni Hesus sa magkasunod na tanong ng mga Fariseo ay mula sa orihinal na disenyo “sa pasimula”. Ang pinagbabatayang batas ng mga Fariseo ay matatagpuan sa Deu. 24:1 at ipinaliwanag ni Hesus na ang patakaran na ito tungkol sa diborsyo ay kailangang tanawin mula bintana ng doktrina ng paglikha (doctrine of creation) sa Genesis 1 at 2— ang orihinal na disenyo ng Diyos sa pag-aasawa "sa pasimula" bago mahulog ang tao sa kasalanan sa Genesis 3. Sa aklat na Dominion and Dynasty (p. 27), ganito ang paliwanag ni Stephen Dempster: “In his dealing with the question of divorce, Jesus puts the small text of Mosaic legislation in Deuteronomy 24 in the context of the big Text of the biblical story, which begins at the beginning, with the first union of the male and female (Gen. 1 – 2).” Pansinin ninyo na ang patakaran tungkol sa diborsyo sa Batas ni Moises ay tinawag ni Dempster bilang small text samantalang ang salaysay ng paglikha (creation account) ay tinawag niyang big Text. Sa ibang paraan ng pagsabi, hindi namasdan ng mga Fariseo ang gubat ng doktrina ng paglikha (Genesis 1 at 2) dahil lumabis sila sa pagtutuon ng pansin sa puno ng diborsyo sa Deu. 24. Sa banyagang idyoma, "missing the forest for the trees".

Ayaw kong mangyari sa akin 'yun. I do not want to miss the forest for the trees. Kaya naman sa pag-aaral tungkol sa pangangalunya, sa katapatan sa asawa, sa polygamy at concubinage— nararapat pagsikapan na tanawin ito mula sa bintana ng big Texts sa bibliya, partikular ang doctrine of creation.

Interpretasyon ng casuistic law at biblical narratives

Kaugnay ng naunang seksyon, kailangang batid natin ang pagkakaroon ng mga casuistic law o case law sa Batas ni Moises at kung paano ito dapat hawakan ng sinumang nagtuturo ng bibliya. Ano nga ba ang mga case law? Ito ay mga alituntunin kung sakaling mangyari ang scenario na ganito o scenario na ganyan. Hindi ibig sabihin na ang mga scenario na ito ay pinapagawa ng Diyos, aprobado, o kapuri-puri (Copan, 2011). Halimbawa ay sa alituntunin na nagsisimula sa "When men quarrel . . ." (Exo. 21:18), hindi ibig sabihin na kalooban ng Diyos na mag-away ang mga tao, kundi alituntunin lang kung sakaling mangyari ito at may physical injuries. Isa pang halimbawa ay ang atituntunin na nagsisimula sa "When a man sells his daughter. . ."; hindi ito nangangahulugan na katangap-tanggap na gawain ang pagbebenta ng anak. Kung babasahin ang kabuuang alituntunin (Exo. 21:7-11), ito ay isinulat upang mabigyang proteksyon ang anak na babae.

Ganun din naman ang mga batas tungkol sa bigamy o polygamy. Ang alituntunin na nagsisimula sa “If a man has two wives. . .” (Deu. 21:15) ay hindi nangangahulugan na ito ay pinapagawa ng Diyos, aprobado, o kapuri-puri. Ito ay case law— patakaran kung sakaling mangyari ang ganitong scenario. Kung babalikan ang paliwanag ni Hesus tungkol sa case law ng diborsyo, naglatag ng mga alituntunin na ganito si Moises dahil sa katigasan ng ulo ng tao (Mat. 19:8). Hindi magandang mangyari ngunit ang mga ito'y nangyayari— mga realidad sa daigdig na nahulog sa kasalanan. Sa study note sa ilalim ng Lev. 18:18, paliwanag ng ESV Study Bible: "the laws of Israel do not always require the ethical ideal; often they simply set out the minimum level of civility that the Israelite theocracy can tolerate."

Isa pang hindi alam ng marami ay kung paano uunawain ang mga kuwento sa bibliya— mga bahagi ng Banal na Kasulatan na nasa narrative genre. Naaalala ko pa ang isa naming kasama sa ROTC noon na isang Muslim. Inaalaska siya noon ng ilang mga kasamang Katoliko sa kung ilan ang balak niyang kunin na mga asawa. Siyempre dumepensa ang kasama naming Muslim. Ang banat niya ay mas malala sa Kristiyanismo dahil ang mga bayani namin, partikular si Haring Solomon ay nagkaroon ng 700 asawa at 300 concubines.

Eh dahil kakarampot pa lang ang alam ko sa pananampalataya sa mga panahong iyon ay hindi ko nadepensahan ang bibliya at ang Kristiyanismo. Kung sana ay kanina lang nangyari yun, binigyan ko sana siya ng munting lektyur sa biblical hermeneutics. Sa interpretasyon ng narrative genre sa Matandang Tipan, itinatala lang at ikinukuwento lang ang mga naganap— hindi ibig sabihin na kanais-nais ang mga itinalang pangyayari. Hindi rin ibig sabihin na ang mga bible characters— kahit pa ang mga bayani— ay dapat tularan. Sila ay mga makasalanan rin tulad natin. Ang asal at buhay ni Solomon ay kailangang husgahan ayon sa mga direktang itinuturo sa ibang bahagi ng kasulatan tulad ng habilin sa Deu. 17:17 na hindi dapat mangolekta ng maraming asawa ang isang hari upang hindi maligaw ang kanyang puso.

Kung ang naganap mahigit dalawang dekada na ang lumipas ay kanina lang sana nangyari, ibinahagi ko sana sa kasama naming Muslim ang kahalagahan ng inspired narrator sa interpretasyon ng narrative genre. Ang pananaw ng inspired narrator and siyang "divine point of view" (Stuart, 2014). Narito ang komentaryo ng inspired narrator tungkol sa buhay ni Solomon: "Siya'y nagkaroon ng pitong daang asawa, mga prinsesa, at tatlong daang asawang-lingkod, at iniligaw ng kanyang mga asawa ang kanyang puso. Sapagkat nang si Solomon ay matanda na, iniligaw ng kanyang mga asawa ang kanyang puso sa ibang mga diyos, at ang kanyang puso ay hindi naging lubos na tapat sa Panginoon niyang Diyos, gaya ng puso ni David na kanyang ama" (1 Kings 11:3-4 AB 2001). Ito ang divine point of view.

Ang orihinal na disenyo ng Diyos ay monogamy

Kung ang pagbabatayan ay ang big Text ng Genesis 1 at 2, walang duda na monogamy ang kalooban ng Diyos. Unang-una, noong lumikha ang Diyos ng suitable helper para kay Adan, iisang pirasong tadyang ang hinugot mula sa kanya. Pangalawa, sa disenyo ng Diyos, ang dating dalawang laman ay nagiging isa (Gen. 2:27). Ang ikatlong laman na nais sumali ay isang intruder; wala dapat manghimasok sa orihinal na disenyo ng Diyos.

Kung ang layunin ay punuin ang daigdig ng mga tao (Gen. 1:28), hindi ba't mas mabilis na mangyayari 'yun kung binigyan ng maraming bubuntisin si Adan? Ngunit hindi sumagi sa isip ng Diyos ang solusyon na 'yan— at ang dunong ng Diyos ay banal at walang kakulangan.

Monogamy sa mga yugto ng Pagkahulog, Pagtubos, at Wakas

Bukod sa doktrina ng paglikha, may iba pang mga big Texts na puwede nating tignan. Big Texts ang mga ito sapagkat nabibigyan tayo ng big picture ng buong biblical story line o sa tawag ng mga titser natin sa English literature ay plot. Ang biblical story line ay nahahati sa apat na pangunahing yugto: ang Paglikha (Creation), ang Pagkahulog (Fall), ang Pagtubos (Redemption), at ang Wakas (Consummation) (Fee & Stuart, 2002).

Una na nating tinalakay ang Genesis 1 at 2— ang big Text ng Paglikha. Isunod naman natin ang yugto ng Pagkahulog (Fall). Ito ay isang mahabang yugto na nagsisimula sa Genesis 3 kung saan isinalaysay ang pasya nina Adan at Eva na mas paniwalaan ang mga kasinungalingan ng ahas keysa panghawakan ang bilin ng Manlilikha. Ang sannilikha na napakabuti sa paningin ng Manlilikha (Gen. 1:31) ay pinasok ng kasalanan na nagdala ng mga sari-saring 'di kanais-nais tulad ng mga sumpa, pagkabulok, pagdurusa, at kamatayan (Gen. 3:14-19; Rom. 5:12, 8:20-21). Dahil sa pagkahulog sa kasalanan, ang puso at isip ng tao ay nababalot ng kadiliman (Rom. 1:21; Eph. 4:18), at mahal nila ang kadiliman (John 3:19). Hindi nakapagtataka na ang orihinal na plano ng Diyos tungkol sa pag-aasawa ay itinuturing ng marami bilang kahangalan— patunay ay ang paghamak ng moderno at postmodernong tao sa biblikal na disenyo ng kasal sa pagitan ng lalaki at babae at ang kanilang pagpupumilit na tanggapin ng lipunan ang kasal ng lalaki sa lalaki at babae sa babae.

Pagkatapos ng salaysay tungkol sa pagkahulog, sa Genesis 4:23 ay ipinakilala sa atin ang isang tao na nagngangalang Lamech. Sa dalawang paraan lutang na lutang ang kanyang madilim na pag-iisip na bunga ng pagpasok ng kasalanan sa sanlibutan. Una ay ang kanyang pagiging marahas— siya ay sinugatan at ang siningil niyang kapalit ay buhay. Pangalawa ay ang kanyang bigamy. Sa unang palatandaan ng kanyang kasamaan (depravity)— hindi niya kinilala ang pagiging sagrado ng buhay. Sa pangalawa— hindi niya kinilala ang pagiging sagrado ng kasal.

Nagkaroon ng mga tunggalian (rivalries) sa pagitan nina Sarai at Hagar (Gen. 16:1-6), Leah at Rachel (Gen. 29-30), Hannah at Peninnah (1 Sam. 1:1-18). Patunay lamang ang mga ito na kapag tinalikdan ang orihinal na disenyo ng Diyos, hindi maganda ang dulot.

Sa yugto ng Pagtubos (Redemption), ang iglesya ay isang birhen na ipinakipagtipan sa isang lalaki (2 Cor. 11:2). Ang relasyon na ito sa pagitan ni Cristo at ng iglesya ay dapat maisalamin ng mga mag-asawang tinubos ng dugo ni Hesus (Eph. 5:22-33). Isa pang patunay: ang kuwalipikasyon na ang mga tagapangasiwa (elders) ng iglesya at maging ng mga diakono (deacons) ay dapat monogamous sila (1 Tim. 3:2; 3:12; Titus 1:6).

Sa yugto ng Wakas (Consummation), may isang Kordero at isang kasintahan na ikakasal (Rev. 19:7).

Mula Creation hanggang Consummation, ang tanging agila na nakatira sa gubat ay ang monogamy.

Kung loloobin ng aking Panginoon, meron itong karugtong na paskil. Doon ay ating makikita na hindi sapat na monogamous ka lang ayon sa batas (legally monogamous). Ito ay dahil ang nais ng Diyos ay monogamous ka rin sa puso at isip.

_________

TALASANGGUNIAN

• Copan, Paul (2011), Is God a Moral Monster? (Baker Books)
• Currid, John (2008), study notes on Leviticus in the ESV Study Bible (Crossway), Wayne Grudem (gen. ed.)
• Dempster, Stephen G. (2003), Dominion and Dynasty: (IVP USA/Apollos England)
• Fee, Gordon & Stuart, Douglas (2014), How to Read the Bible for All Its Worth, 4th edition (Zondervan)
• Fee, Gordon & Stuart, Douglas (2002), How to Read the Bible Book by Book (OMF Literature, by special arrangement with Zondervan)
• Grudem, Wayne (gen. ed.) (2008), "Biblical Ethics: An Overview", in the ESV Study Bible (Crossway)
• Lambert, Gray (2009), “Adultery” in Zondervan Encyclopedia of the Bible, Volume 1: A-C; Merrill C. Tenney, general editor / Moisés Silva, revision editor (The Zondervan Corporation)
• Sarfati, Jonathan (2006), “Does the Bible Clearly Teach Monogamy” ; < https://creation.com/does-the-bible-clearly-teach-monogamy > last access, October 05, 2020

Ramos, Ver, Calvin

 It has been said that the difference between the two top generals of the late Marcos years is this:

👮🏽‍♂️ When Ramos is given orders, the West Point-trained officer asks "Why?"

👮🏽‍♂️ When Marcos gives orders to Ver, he never asks "Why?" When the dictator orders him to jump out the window, he salutes and answers. "From which floor, sir?"

The hyperbolic joke brings to mind John Calvin's teaching regarding the duty of lesser authorities to withstand the licentiousness of kings. For they were appointed by God as protectors of the people's freedom. Calvin wrote:

"For when popular magistrates have been appointed to curb the tyranny of kings . . . So far am I from forbidding these officially to check the undue license of kings, that if they connive at kings when they tyrannise and insult over the humbler of the people, I affirm that their dissimulation is not free from nefarious perfidy, because they fradulently betray the liberty of the people, while knowing that, by the ordinance of God, they are its appointed guardians."

📘 Institutes of the Christian Religion, 4.20.31 (Beveridge translation)

You Shall Not Murder (Part 06: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

Taong 2000, napuno na ang pamahalaan sa paulit-ulit na pangingidnap at pangho-hostage ng grupong Abu Sayyaf. Si Pangulong Joseph Estrada mismo ang nag-anunsyo ng all-out war laban sa grupong wala namang ideolohiya kundi ang maghasik ng lagim at kumita sa ransom. Dahil hinog na ang isyu at sawa na rin ang mga tao sa kabalbalan ng Abu Sayyaf, suportado ng taumbayan ang pasya ng Pangulo— maliban sa iilan. Ang ilan sa mga konting tutol sa all-out war ay ang grupong Jesus Miracle Crusade. Pinasok kasi ng ilan sa mga prayer warriors nila— kasama ang mismong pinuno ng sekta na si Wilde Almeda— ang kuta ng Abu Sayyaf nang walang pahintulot mula sa pamahalaan. Sa kanyang mga panayam sa telebisyon, ang batayan ng pagtutol ni Lina (kabiyak ni Wilde) sa pasya ng rehimeng Estrada ay ang ika-anim na utos: "Thou shalt not kill." (Exo. 20:13 KJV).

Ang consensus ng mga iskolar ay malayo ang kahulugan ng orihinal na “ratzach” ng wikang Hebreo sa pagkakasalin ng King James Version. Ang mga mapagkakatiwalaang modernong salin tulad ng ESV, NASB, at NIV ay nagkakaisa sa pagsasalin nito bilang "You shall not murder." Hindi ipinagbabawal ng ikaanim na utos ang lahat ng uri ng pagpatay. Ano ba ang murder? Ako'y sasangguni mula sa unang edisyon ng diksyunaryo ni Noah Webster (1828): "The act of unlawfully killing a human being with premeditated malice, by a person of sound mind¹." Kung ang pagbabatayan ay ang depinisyong ito, mga unlawful killing lang ang maituturing na murder na may implikasyon na may mga pagpatay na lawful. Isa pang isinasaad sa depinisyong ito ay dapat human being ang biktima. Paumanhin na lang po sa mga animal rights advocates. Hindi magkasinhalaga ang buhay ng tao sa buhay ng inyong mga alaga. Hindi murder ang mga hindi binalak at aksidenteng mga pagkakapatay sapagkat dapat ay may premeditated malice. Panghuli, hindi matatawag murderer ang tao kung siya ay may kapansanan sa pag-iisip sa sandaling magyari ang pagpatay.

Hindi maibibilang na murder ang mga lehitimong operasyon ng mga pulis, sundalo, at iba pang mga awtoridad laban sa mga salot sa lipunan (kung tunay nga silang mga salot sa lipunan). Hindi murder kung magpapaputok ang mga pulis laban sa hinihinalang kriminal na nanlaban (kung tunay nga itong nanlaban). Ang pagtatangol sa sarili (self-defense) o sa iba pang mga inosenteng buhay (tulad ng mga hostage) ay hindi murder basta't angkop ang ginamit na puwersa— sapagkat sa Exodus 22:2-3, ang buhay ng ninanakawan at magnanakaw ay parehong binibigyan ng proteksyon. Sa ating pambansang awit na Lupang Hinirang ay inaawit pa nga natin na kung may manlulupig ay hindi tayo pasisiil o kung may mang-aapi ay ating ligaya ang mamatay para sa Perlas ng Silangan— sapagkat hindi murder ang makatuwirang pakikidigma (just war). Ang pagpataw ng parusang kamatayan (capital punishment) sa mga angkop na kaso ay isang kapangyarihang ipinagkatiwala ng Diyos sa Estado (Gen. 9:6; Rom. 13:4), basta may makatarungang paglilitis. Oo, isang makatarungang paglilitis— hindi tulad ng mga taktika ng mga diktador at iba pang autocratic leaders tulad ng mga trumped-up charges (mga huwad na paratang) o paggamit ng military courts sa halip na civil courts upang usigin ang mga kalaban sa pulitika. Isipin mo: ikaw ay kakasuhan ng Pangulo na siyang commander-in-chief ng Armed Forces at ang maglilitis sa kaso mo ay mga heneral ng commander-in-chief. Patas ba 'yun? Mukha itong isang murder na dinamitan ng awtoridad!

Bakit Masama ang Murder?

Ang pangunahing dahilan kung bakit masama ang murder ay dahil ang tao ay nilikha sa wangis ng Diyos (Gen. 1:26-27). Bagamat ang larawan ng Diyos sa bawat tao ay dinungisan ng kasalanan, hindi ito tuluyang naglaho. Sa kabila ng ating mga pagkakaiba, nariyan ang imago Dei (image of God) sa bawat kadugo ni Adan (Gen. 5:1). At noong pinahintulutan na ang pagkatay sa mga hayop upang kainin, hindi pa rin puwedeng kitilin ang buhay ng tao (Gen. 9:3-5). Ito'y patunay lamang na magkaibang uri ang tao at hayop. Hindi sapat ang zoological classification na nagsasabing ang tao ang siyang pinakamataas na uri sa animal kingdom. Ang tao ay iba sa hayop sapagkat siya ay ginawang mas "mababa ng kaunti sa mga anghel" (Psalm 8:5 ASD). Ito ang dahilan kung bakit sagrado ang buhay ng tao.

Ang isa pang dahilan na naiisip ko kung bakit masama ang murder ay dahil ang pagiging mamatay-tao ay katangiang unang taglay si Satanas, ang tatay ng mga mamatay-tao. Ang Diablo ang orihinal na Tatay D. na nagpakalat ng kasinungalingang hindi ka puwedeng maging lider kung takot kang pumatay. Ang kanyang mga anak ay tuwang-tuwa sa gawain ng kanilang tatay: “You belong to your father, the devil, and you want to carry out your father’s desires. He was a murderer from the beginning . . .” (John 8:44 NIV). Ngunit iba ang kanilang ama sa ating Ama sa langit. Ang sinumang tagasunod ni Hesus ay dapat may pagpapahalaga sa buhay sapagkat ang Panginoon ang siyang may akda ng buhay (Acts 3:15).

Ilang mga Halimbawa ng Murder

1. Ang paglalagay ng batas sa sariling kamay. Ang kasabihang Pilipino na “Lintik lang ang walang ganti” ay salungat sa bibliya. “Do not repay anyone evil for evil. . . Do not take revenge, my dear friends, but leave room for God’s wrath, for it is written: 'It is mine to avenge; I will repay,' says the Lord” (Rom. 12:17, 19 NIV).

2. Pagpatay na gawa ng isang taong may awtoridad ngunit hindi naaayon sa batas ang pagkakagawa tulad ng paglabag sa rules of engagement o kaya ay mga extra-judicial killings (EJK). Oo, maging ang mga taong nakaupo sa posisyon ay lumalabag sa ika-anim na utos— at madalas. Sa ika-20 siglo pa lang, tinatayang 175 milyong katao ang pinatay sa bisa ng awtoridad nina Vladimir Lenin at Joseph Stalin ng Soviet Union, Adolf Hitler ng Germany, at Mao Zedong ng Tsina² . Isang siglo at apat na lider pa lang 'to ay 175,000,000 buhay na ang kinitil. Hindi pa kasali sa bilang ang mga pinatay sa ibang mga siglo at sa kamay ng iba pang mga lider na hayok sa dugo.

3. Ang garapalang pagpapabaya na nauwi sa pagkawala ng buhay ng kapwa. Dito marahil kinapos ang depinisyon ni Noah Webster. Sa yaman ng Hebreong utos na "lo ratzach" ay pasok ang kaso kahit walang "premeditated malice"— kung ang kapabayaan na nagdulot ng kamatayan ay garapal. Sa Mosaic Law, ang sinumang nagpatayo ng bahay at hindi naglagay ng harang sa palibot ng patag na bubong ay mananagot sa kamatayan ng sinumang mahuhulog mula dito (Deut. 22:8). Kung ang alagang toro ay tanyag na bilang manunuwag at nabigyan na ng babala ang may ari ngunit hindi pa rin niya ito ikinulong, buhay niya ang kabayaran kung sakaling ang kanyang alaga ay manuwag uli't makapatay (Exo. 21:27). Isipin mo ito sa susunod na ikaw ay hahawak ng manibela.

   Ngunit upang maging balanse ay kailangang banggitin na malaki pa rin ang pagkakaiba ng binalak na pagpatay (premeditated) at kamatayan na dulot ng garapal na pagpapabaya. Makikita ito sa paghahambing ng Numbers 35:31 at Exodus 21:29-30. Sa unang nabanggit na talata, hindi pinahihintulutan ang pagtanggap ng bayad kapalit ang buhay ng kriminal na mamamatay-tao. Samantalang sa kaso ng manunuwag na toro, ang may ari ng hayop ay maaaring magbayad bilang pantubos ng kanyang buhay. Nasa rurok talaga ng pagka-karumaldumal ang krimen ng premeditated murder.

4. Aborsyon o ang sinasadyang paglalaglag ng bata mula sa sinapupunan. Kahit pa ito ay legal sa maraming mga bansa at kahit pa pinaglalaanan ito ng pondo ng mga gobyerno mula sa binayarang buwis ng taong bayan, ito ay kasuklam-suklam sa mata ng Diyos. Ang buhay na nabuo sa sinapupunan ay hindi simpleng raw materials ng tao — siya ay tao— taong nilikha sa wangis ng Diyos— taong may personalidad! (Psalm 139:13-16; Luke 1:44)

5. Pagpapakamatay (Suicide). Hindi ko itinatanggi na mayroong mga kaso kung saan ang nagpakamatay ay lubhang apektado sa pag-iisip sa puntong hindi siya maaaring papanagutin sa kanyang ginawa. Tandaan ang depinisyon ni Webster— matatawag lamang na murder kung ito ay "by a person of sound mind". Ngunit ilan nga ba sa mga nagpapakamatay ang nawalan talaga ang kakayahang mag-isip? Hanggat mayroon tayong kakayahang gumawa ng wastong desisyon, pananagutan natin ang ating bawat pasya. Angkop dito ang sinabi ni George Swinnock (1627 –1673): "He that would not die when he must, and he that would die when he must not, are both of them cowards alike. To desire to live when one is called to die is a sign of cowardice, for such a one is afraid to enter the list with the king of terrors. To desire to die when one is called to live speaks a faint-hearted creature, for such a man dares not look an affliction or disaster in the face; therefore would take shelter in death.³" 

6. Euthanasia. May koneksyon pa rin sa suicide ay ang assisted suicide. Sa bisa ng ideolohiyang “Right to die with dignity”, may mga bansa kung saan legal ang pagtulong sa mga matatanda o sa mga may malubhang sakit na tapusin ang buhay. Madalas din itong ikubli sa ngalan ng habag upang tapusin na raw ang paghihirap ng pasyente. Nararapat banggitin na may pagkakaiba ang active euthanasia at passive euthanasia. Kumplikado ang usapan sa passive euthanasia kung saan hinahayaang dumaan sa normal na proseso ng kamatayan ang isang tao tulad ng pagtanggi o pagtanggal ng life support— halimbawa ay ang tubo na isinasaksak sa lalamunan pantulong sa paghinga. May mga pagkakataon na lubhang maliit ang survival rate at nasa pasya na ng pamilya kung dapat pa bang ipaglaban ang isang bagay na mauuwi sa kasawian. Ang active euthanasia ay sinasadyang pagpatay sa pasyente tulad ng pagtuturok ng lason. Ito ay malinaw na imoral. Kung ang magulang, asawa, anak, o kapatid ay mahina, ito ay isang pagkakataon upang ating ipakita ang ating pagiging mga maka-Diyos sa pamamagitan ng pagkalinga sa kanila hanggang sa kanilang huling hininga.

   Itong pang-apat (abortion), panglima (suicide), at pang-anim (euthanasia) ay mga isyu na nararapat paglaanan ng mas malaking espasyo. Nais ko sanang magsulat ng isang maikling serye na papaloob sa mas mahabang serye ng Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao. At ang maikling seryeng ito ay tatawaging The Sanctity of Life. Ito ay aking gagawin pagkatapos matalakay ang Sampung Utos— kung loloobin ng aking Panginoon.

7. Ang pagkunsinti sa kultura ng pagpatay. Kung sa lipunan na ating ginagalawan ay laganap ang kultura ng murder, masama ang manahimik lang. Ang pananahimik ay pagkunsinti sa kasamaan. Kung nagkalat ang patayan sa sari-saring anyo— tulad ng aborsyon at extra-judicial killings— at wala tayong imik, ito ay ating kinukunsinti. At mas malala pa kung ang kultura ng aborsyon at extra-judicial killings ay ikinatutuwa ng madla— may palakpakan na, may hiyawan pa— huwag na ninyong asahan ang pabor ng Diyos:"Your hands are full of blood!" (Isa. 1:15). Ika nga ni R. Albert Mohler: "We also need to understand and admit our corporate responsibility. Israel is at times described as bearing corporately a bloodguilt. And if that be so of Israel, it must be so also of those of us who would ignore the carnage around us. . .⁴" Kabayan, masdan mo nga ang mga kuko mo ngayon; baka may bahid ng dugo.

Mga Sanhi at Pagkakataong Papunta sa Murder

Mula sa panulat ni A. W. Pink (1886 – 1952), “This Commandment not only forbids the perpetration of murder, but likewise all causes and occasions leading to it. The principal of these are envy and anger.⁵”  Kaya talakayin natin ang envy (inggit) at anger (galit).

• Envy (Inggit)

Sa wari ko'y mas mainam kung sa halip na magbigay ako ng depinisyon ay hihiram na lang ako ng payo mula sa Master Rapper:

Iwasan mo ang inggit

Ang sa iba'y ibig mong makamit

Dapat nga ika'y matuwa

Sa napala ng iyong kapatid⁶

Hindi kayo kuntento kay Francis Magalona? O sige na nga! Para sa mga naghahanap ng mas teolohikal na reperensya, heto na: "a desire for another’s gifts, possessions, position or achievements . . .⁷" Mula 'yan sa Dictionary of Bible Themes, at ito ay hindi iba sa rap ni Kiko. Kung mayroon tayong nais tulad ng karangalan, pag-aari, at tagumpay at ito'y napupunta sa iba— mag-ingat sapagkat sa ating puso ay malapit lang ang pagpatay sa kapwa. Ganito ang pagkakasabi ni Santiago: “May mga ninanais kayo pero hindi nʼyo makamtan, kaya handa kayong pumatay dahil dito. May mga gusto kayong makuha at kapag hindi ito nangyari, nag-aaway-away kayo” (James 4:2 ASD).

Dahil si Joseph ang paboritong anak ni Jacob, kinamuhian siya ng kanyang mga kapatid at ni hindi mapakisamahang mabuti (Gen. 37:4). Papatayin talaga sana siya— 'yun ang unang balak, ngunit naisip nila na mas kapaki-pakinabang kung ibebenta na lang bilang alipin— at 'yun nga ang kanilang ginawa (Gen. 37:26-28).

May isang ubasan na gustong-gustong si Haring Ahab. Ang lupa ay akmang-akma sa pinapangarap niyang vegetable garden sapagkat ito ay malapit sa palasyo. Kinausap niya si Naboth— ang may-ari. Maganda naman ang alok ng hari; tutumbasan ang anumang halaga nito sa pilak o iba-barter kapalit ang isang mas magandang ubasan. Ngunit tumanggi sa alok si Naboth sapagkat para sa kanya, walang katumbas na halaga ang lupang minana mula pa sa mga ninuno. Lubhang nalungkot ang hari; ni ayaw niyang kumain. Ang asawa ni Ahab na si Jezebel ang nakaisip ng paraan. Gamit ang mga huwad na saksi, pinaratangan nila si Naboth— mga paratang na pawang mga kasinungalingan. Ang parusa: si Naboth ay pinagbabato ng mga tao na siya niyang ikinamatay. Noong patay na si Naboth, agad-agad na kinamkam ni Haring Ahab ang lupa. (1 Kings 21:1-16)

Bagamat si Jezebel ang nakaisip ng paraan, pareho silang mga mamamatay-tao sapagkat ang liham na ipinadala sa mga tauhan na nagbibilin ng kasamaan ay isinulat sa ngalan ng hari. Wala siyang pagtutol sa binalak ng kanyang asawa. At noong patay na si Naboth ay nawala ang kanyang kalungkutan at agad na kinamkam ang lupa. Sa bilin ni Yahweh kay Propeta Elijah, ang hari ang dapat harapin— ang may pangunahing pananagutan sa kamatayan ni Naboth (1 Kings 21:17-19). Saan nagsimula ito? Sa pagkainggit sa kung anong meron si Naboth na wala kay Ahab.

• Anger (Galit)

Bagamat binanggit ni Pink ang galit (anger) bilang isa sa mga sanhi ng murder, maingat niyang nilinaw na hindi lahat ng galit ay nauuwi sa pagkakasala. Aniya, "It should be pointed out that anger is not. . . simply and in itself, unlawful.⁸" Isa sa mga uri ng galit na hindi masama ay kapag niyuyurakan ng mga tao ang dangal ng Diyos at tinatapakan ang kanyang kabanalan.

• Ikinagalit ni Moises ang paggawa ng mga Israelita ng rebultong baka at pagsamba dito (Exo. 32:19)

• Kay Samuel ay nagsabay ang pagkapuspos sa Espiritu ng Diyos at galit (I Sam. 11:6)

• Ikinagalit ni Nehemiah ang pananamantala ng mga nagpapautang (Neh. 5:6)

• Noong mas pinapahalagahan ng mga Fariseo ang kanilang mga tradisyon tungkol sa Sabbath keysa sa ikabubuti ng taong may kapansanan, nagalit si Hesus (Mark 3:5)

Naglaan pa nga si Pink ng puwang para sa galit na dulot ng pagtapak sa ating personal na pagkatao. Sabi niya, "So there is an innocent and allowable anger when we are unjustly provoked by offenses against ourselves, but here we need to be much on our guard that we sin not.⁹" Dito ay sinusundan niya ang aral ni Apostol Pablo sa Eph. 4:26a, "Be angry and do not sin" (ESV) kung saan ito ay nasa imperative mood— isang utos. Ngunit hindi natatapos doon ang aral ni Pablo tungkol sa galit. Hindi tayo tulad ng Diyos na kung magalit ay dalisay pa rin sa kabanalan. Tayo ay mga makasalanan at madaling mabahiran ng kasalanan ang ating mga emosyon. Ang galit na nagsisimula bilang matuwid ay mabilis mabaluktot dahil sa ating kahinaan. Kaya naman ang "Be angry and do not sin" ni Pablo ay sinundan niya agad ng "do not let the sun go down on your anger, and give no opportunity to the devil" (Eph. 4:26b-27 ESV). Paliwanag ng ESV Study Bible, "Not all anger is sin, but the believer should not be consumed by anger, nor should one’s anger even be carried over into the next day, as this will only give an opportunity to the devil.¹⁰"

Kapag ang galit ay hinayaang maghari sa puso, sari-sari ang ibubunga nitong mga hindi kanais-nais. Nabanggit nang ito'y nagbibigay pagkakataon sa mga balak ng diablo (Eph. 4:27). Naging marahas sina Simeon at Levi dahil sa pagkamagagalitin (Gen. 49:5-7). Kapag ang isang tao ay madaling uminit ang ulo, siya ang nagpapaningas ng mga away (Prov. 15:18) kaya ang payo ng pantas ay huwag makipagkaibigan sa mga mabilis magalit dahil baka mahawa ka't tularan sila (Prov. 22:24-25).

Kokopya ulit ako kay Pink: “. . . unjust and inordinate anger, if it is allowed to lie festering in the heart, will turn into the venom of an implacable hatred. Such anger is not only a cause, but it is actually a degree of murder. . .¹¹" Oo, malinaw nga ang aral ng Panginoong Hesus. Kahit wala ka pang sinasaksak; kahit wala ka pang tinataga ng itak; kahit wala ka pang binabaril; kahit wala ka pang nilalason; kahit wala ka pang itinutulak sa bangin— kung sa puso ay may nakatanim na galit at nais mong mapahamak ang kapwa o masira ang kanyang reputasyon— sa puso ay murderer ka na rin! (Matt. 5:22).

Para sa mga Api

Ano ang puwedeng gawin kung talagang inaapi ka na? Puwede kang lumapit sa mga may kapangyarihan— sa mga tinalaga upang magpataw ng parusa sa mga gumagawa ng masama (Rom. 13:4). Sa isa mga ilustrasyon na ginamit ng Panginoong Hesus, positibo ang presentasyon niya sa isang biyuda na paulit-ulit lumalapit sa isang hukom upang humingi ng katarungan (Luke 18:1-5). Kaya huwag mag-aatubiling lumapit sa awtoridad kung ikaw ay agrabyado— sa baranggay chairman, sa police station, o sa hukuman; o sa mga magulang kung may agrabyado sa bahay; kay titser o sa class president kung may agrabyado sa silid-aralan; sa mga elders kung may agrabyado sa iglesya (matapos ang mga naunang hakbang sa Matthew 18:15-17); sa supervisor kung may agrabyado sa trabaho.

Ngunit ano ang gagawin kung hindi makatarungan ang mga awtoridad? Hindi kaila na sa daigdig natin na nahulog sa kasalanan, ang mga sistema ay hindi laging maaasahan. May bahid kasalanan kasi tayong lahat pati na ang mga awtoridad: si Tatay, si Titser, si baranggay chairman, si church elder, si bossing supervisor— pati na ang Supreme Court. Mabuti na lang, wala dito sa lupa ang tunay na Supreme Court. Ang tunay na Kataas-taasang Hukuman at kataas-taasang awtoridad ay nasa langit. Tanong ni Hesus, "hindi ba bibigyan ng Diyos ng katarungan ang kanyang mga pinili na sumisigaw sa kanya araw at gabi. Kanya bang matitiis sila?" (Luke 18:7 AB 2001). Ito ay isang rhetorical question na hindi kailangang sagutin sapagkat alam natin ang sagot— ang Diyos ay makatarungan! Ang aral na ito ay ibinigay ni Hesus upang udyukan ang mga mananampalataya na huwag manlupaypay sa pananalangin (Luke 18:1). Sa pamamagitan ng ating mga dalangin, tayo ay nakakalapit sa tunay na Supreme Court na nasa langit— at doon ay tiyak na makakamtan ang katarungan.

Hindi natin kailangang magbuhos ng poot sapagkat ang Diyos ay may sariling poot— at iyon ay sapat na. At kung kapatid man ang may atraso, hindi natin kailangang manghagupit sapagkat  ang ating Ama sa langit ay namamalo sa kanyang mga supling (Heb. 12:5-6). Ang utos sa atin ay maglaan ng silid para sa poot ng Diyos (Rom. 12:19) at ibigin ang kaaway (Rom. 12:20; Matt. 5:44). Magagawa natin ito sapagkat alam nating maaasahan ang Diyos sa kanyang sinabing "Akin ang paghihiganti; ako ang gaganti¹²" (Rom. 12:19 AB 2001).

MGA TALABABA

1. public domain; http://webstersdictionary1828.com/Dictionary/murder

2. Zbigniew Brzezinski, Out of Control; cited in Albert Mohler's Word's From the Fire

3. I found this George Swinnock quote at https://sermons.faithlife.com/sermon-preaching-ideas/topics/courage (last visit, Sept. 17, 2020)

4. R. Albert Mohler, Jr., Words From the Fire (Moody Publishers, 2009)

5. A. W. Pink, The Ten Commandments (ebook file by Chapel Library)

6. Mga Kababayan, from the album Yo! by Francis Magalona; cassette, Side Two (OctoArts, 1990); https://www.youtube.com/watch?v=CwspX-8Jk3k (last viewed, September 18, 2020)

7. Dictionary of Bible Themes (Martin Manser, managing editor; Alister McGrath, general editor); https://www.biblegateway.com/resources/dictionary-of-bible-themes/8733-envy (last visit, September 20, 2020)

8. A. W. Pink, ibid

9. A.W. Pink, ibid

10. ESV Study Bible (Crossway, 2008; Tecarta App)

11. A. W. Pink, ibid

12. Isinulat ni John Piper ito bilang pagtatanggol sa penal substitutionary view of the atonement, ngunit may kaugnayan sa aking punto:

"Those who try to rescue the love of God by minimizing the wrath of God, undermine not only the love of God, but also his demand that we love our enemies. It is breathtaking to hear one of them say, ‘If the cross is a personal act of violence perpetrated by God towards humankind but borne by his Son, then it makes a mockery of Jesus’ own teaching to love your enemies, and to refuse to repay evil with evil.’ Those are deadly words, which, if they held sway, would take enemy love out of the world.

Why? Because Paul said that counting on the final wrath of God against his enemies is one of the crucial warrants for why we may not return evil for evil. It is precisely because we may trust the wisdom of God to apply his wrath justly that we must leave all vengeance to him and return good for evil. ‘Never avenge yourselves, but leave it to the wrath of God, for it is written, “Vengeance is mine, I will repay, says the Lord.” To the contrary, “if your enemy is hungry, feed him”’ (Rom. 12:19-20 ESV). If God does not show wrath, sooner or later we shall take justice into our own hands. But God says, ‘Don’t. I will see to it.’" 

(page 15, foreword to the book Pierced for Our Transgressions by Steve Jeffery, Mike Ovey, and Andrew Sach; Inter-Varsity Press, 2007). It is also found at https://www.desiringgod.org/articles/foreword-to-pierced-for-our-transgressions , last visited September 21, 2020

Igalang ang Iyong Ama at Ina (Part 05: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

from the free stock images of Pixabay

Sa kasalukuyan ay iba't ibang institusyon ang makikita sa kabihasnan. Nariyan ang mga institusyon ng pamahalaan, militar, pulis, edukasyon, kalusugan, sining, negosyo, iglesya, at marami pang iba. Mayroong isang institusyon na nauna sa lahat ng ito— ang pamilya. Sa Hardin ng Eden, ang Diyos mismo ang nagsilbing officiating minister sa kauna-unahang kasalan. Matapos basbasan ng Diyos ang unang mag-asawa, sila ay sinabihang magpakarami at punuin ang daigdig (Gen. 1:28). Hindi man direktang sabihin ay ipinapahiwatig sa utos na ito ang pagbuo ng mga sibilisasyon sapagkat ito ay likas na magaganap habang pinupuno ng tao ang daigdig.

Samakatuwid, ang pundasyon ng lahat ng ibang mga institusyon at ng maging mga bansa ay ang pamilya. Ika nga ng kayayao pa lamang na si J. I. Packer, "the family is the basic social unit; no nation is stable or virile where family life is weak.¹". Bukod sa pagiging isang social unit, ito rin ay isang spiritual unit. Sa plano ng Diyos, ang mga magulang ay spiritual leaders ng mga bata at sa tahanan unang matututunan kung sino ang Diyos at ano ang kanyang kalooban (Deut. 6:7).

Hindi nakapagtataka na ang pamilya, pag-aasawa, pagiging magulang, at pagkakapatiran ay sagrado sa pananaw-Kristiyano. Kapag titanggihan ng tao ang paliwanag ng Bibliya tungkol sa mga bagay na ito, hindi pagsulong ang mangyayari kundi pagkasira. Mula pagiging sagrado, ito ay nayuyurakan. Kaya kung ikaw ay Kristiyano, huwag ng bibigyang-puwang ang mga ibang teoryang nagkalat diyan na nag-aalok ng ibang paliwanag tungkol sa pamilya. Nariyan ang pananaw na ang pamilya ay produkto lamang ng ebolusyon ng lipunan. Nariyan ang mga modernong teorya na ang pagiging mag-asawa, pagiging magulang, at kasarian ay mga social constructs o gawa-gawa at napagkasunduan lang ng mga tao. Sa halip na kaayusan, ang idudulot lamang ng mga ito ay kaguluhan at pagkalito.

Ayon kay Apostol Pablo

Sa unang kabanata ng liham ni Pablo sa mga taga-Roma mababasa kung bakit ang buong sangkatauhan ay nasa ilalim ng poot ng Diyos (Rom. 1:18). Nabanggit niya doon ang sari-saring mga kasamaan na nararapat patawan ng parusang kamatayan (Rom. 1:32); ang mga ito ay karumal-dumal sa paningin ng banal na Diyos. Surprise! Kasama sa listahan ang mga suwail sa mga magulang (Rom. 1:30).

Sa huling liham na isinulat ni Pablo at ipinadala kay Timoteo, mayroon ulit listahan ng sari-saring kasamaan na inaasahang lalaganap nitong mga huling araw (2 Tim. 3:1-5). Surprise ulit! Nasa listahan ulit ang mga suwail sa mga magulang (2 Tim. 3:2).

Bukod sa mga listahan na iyan, ang ikalimang utos ay tuwirang ginamit na batayan ni Pablo sa kanyang habilin sa mga bata sa iglesya na sumunod sa mga magulang (Eph. 6:1-3).

Ang mga ito mula sa panulat ni Apostol Pablo ay sapat na katibayan na ang paggalang sa magulang ay isang moral absolute, isang bagay na ipinagagawa ng ating Manlilikha sa lahat ng tao, sa lahat ng dako, at sa lahat ng panahon.

Ang Tungkulin ng mga Wala pa sa Wastong Gulang

Ang mga anak bata sa loob ng iglesya ay inutusan ni Pablo na sumunod sa mga magulang (Eph. 6:1). Sa sumunod na dalawang talata ay sinipi niya ang ikalimang utos mula sa Decalogue (Eph. 6:2-3). Ito ay dapat magmula sa isang pusong nagagalak sumunod, hindi mula sa isang pusong naghihimagsik sapagkat may isang salawikain, "Ang mata na tumutuya sa kanyang ama, at humahamak ng pagsunod sa kanyang ina, ay tutukain ng mga uwak sa libis, at kakainin ng mga buwitre." (Pro. 30:17). Si Hesus na ang layunin ay "gampanan ang buong katuwiran" (Mat. 3:15 FSV²) ay naging masunurin kina Tatay Jose at Nanay Maria (Luke 2:51). Kung si Hesus na Diyos buhat sa pasimula ay nagpasakop sa kanyang mga magulang, tayo pa kaya na mga taga-lupa lamang?

Tulad ng lahat ng awtoridad dito sa lupa, ang pagsunod sa magulang ay mayroong limitasyon. Ang utos na sundin ang mga magulang sa Efeso 6:1 ay dinugtungan ni Pablo ng "sa Panginoon" (AB 2001) o "sang-ayon sa Panginoon" (FSV). Ibig sabihin, kung ang ipinapagawa ng mga magulang ay salungat sa kalooban ng Diyos, ang dapat sundin ng mga anak ay ang mas mataas na awtoridad na nasa langit. Halimbawa ay isang masamang pulitiko ang ama at hindi makatarungan sa madla ang ipinapagawa sa anak, obligasyon ng anak na manindigan para sa katarungan at katuwiran. Isa pang halimbawa ay mga anak na nasa ilalim ng awtoridad ng mga Muslim na mga magulang. Sila man ay pagbawalang magbasa ng bibliya, dapat humanap pa rin ng paraan ang mga anak na ito upang makapagbasa sila ng tunay na Salita ng Diyos. "Ang umiibig sa ama o sa ina nang higit kaysa akin ay hindi karapat-dapat sa akin" (Matt. 10:37a)

Ang Tungkulin ng mga Anak na nasa Wastong Gulang na

Mabuti kung ikaw na nagbabasa ng paskil na ito ay maglalaan ng panahon para basahin ang buong kabanata 18 ng Ezekiel. Malinaw na mababasa dito na ang ama, anak, at apo (Eze. 18:4, 10, 14) ay may kanya-kanya ng pananagutan sa harap ng Diyos (Eze. 18:20). Paliwanag ni Wayne Grudem:

"As children grow from childhood to adulthood, they should experience a gradual transition from a relationship of a small child to a parent, a relationship in which the parent continually gives directions that the child continually obeys, to an adult-adult relationship, in which the parent is more often giving counsel and advice (if asked) and less often giving demands, even though the child may still be living at home while approaching mature and independent adulthood.³"

Kung nakatira pa rin siya sa tahanan ng mga magulang niya, siyempre kailangang kilalanin ang awtoridad ng may-ari ng bahay tulad ng inaasahan nating irespeto ang mga panauhin ang may-ari ng bahay. Ngunit ang mga ito'y kadalasan ay pagsunod sa house rules at hindi na saklaw ng awtoridad ng magulang ang lahat ng bahagi ng buhay ng anak. Halimbawa ay sa pagpili ng kasintahan, may kalayaan na ang anak na pumili ng kanyang ibig. Ngunit may kalayaan din ang mga magulang na magpahayag ng pagtutol sa relasyon, ngunit hindi na nila maaaring pilitin ang anak na iwanan ang kasintahan. Sa pagsasabi ko nito ay ayaw ko rin namang isantabi ng anak ang karunungan ng magulang. Ang karunungan ng mga magulang na babad sa Salita ng Diyos, hinubog ng mga karanasan, at pinanday ng panahon ay dapat pakinggan at pahalagahan. At kung sa pagsusuri ng anak ay mali talaga ang kuro-kuro ng mga magulang, maaari niya itong tanggihan. Ngunit dapat niyang alalahanin na anuman ang kanyang pasya ay pananagutan niya sa Diyos.

Ang personal na pananagutan ng anak sa Panginoon ay nabibigyang-linaw pa sa itinuturo ng bibliya tungkol sa pag-aasawa: “Kaya't iniiwan ng lalaki ang kanyang ama at ang kanyang ina, at pumipisan sa kanyang asawa; at sila'y nagiging isang laman” (Gen. 2:24 AB 2001). Nabanggit ko na kanina na ang pamilya ay isang social at spiritual unit. Kapag nag-asawa ang anak, hindi lumalaki ang dati ng umiiral na social at spiritual unit na pinamumunuan ng mga magulang. Sa halip, nagkakaroon ng isang bago at malayang social at spiritual unit. Ang prayoridad na ngayon ng anak ay hindi ang kanyang mga magulang at mga kapatid, kundi ang kanyang kabiyak at ang kanilang magiging mga supling. Paliwanag nina Robertson McQuilkin at Paul Copan:

"Parental honor should continue throughout life, but scriptural priority is given to one’s own marriage over that of one’s parents.Much grief and marriage failure come from the sinful interference of in-laws and the sinful acceptance of that interference on the part of the married son or daughter. Loyalties must shift, even though honor continues, albeit in new manifestations.⁴"

Lumilipas man ang obligasyon ng anak na sumunod lagi sa kalooban ng mga magulang, ang tungkuling magbigay-galang sa kanila ay hindi nawawala. Kung tututol man sa payo ng magulang ay magalang na pagtutol. Kung pupunahin man ang maling gawa ng magulang, ito ay magalang na pagpuna at may taos-pusong pagnanais sa ikabubuti ng magulang. Kung mayroon man silang mga pagkukulang, hindi pa rin ito dahilan upang sila ay limutin sa ating mga dalangin. Sa Efeso 6:1, mga bata ang direktang kinakausap ni Pablo at sinabihang sumunod sa mga magulang. Ngunit ang pinagbatayan niya ay ang ikalimang utos “Igalang mo ang iyong ama at ina” (Eph. 6:2; cf. Exo. 20:12) at ito ay ibinigay sa mga Israelita bata, matanda; may ngipin o wala. Bukod diyan ay hindi mababago na si Hesus na siyang ultimate source of life (Acts 3:15) ay gumamit ng proximate source of life⁵: “Listen to your father who gave you life . . .” (Pro. 23:12a, ESV)

Kapag Sila ay Matanda Na
Hindi panghabang-buhay ang lakas, liksi, at sigla nina Tatay at Nanay. Ang mga bisig ay nanghihina, ang mga tuhod ay nanlalambot, at ang mga mata ay nanlalabo. Kahit ayaw pa nila, kailangan na rin talagang magretiro mula sa pagbabanat ng buto.

Sa 1 Tim. 5:3-9, may mga balo na babae (biyuda) edad 60 pataas sa loob ng iglesya na nangangailangan ng suporta. Ang bilin ni Pablo kay Timoteo, tulungan sila ng iglesya kung talagang walang ibang tutulong. Ngunit kung siya ay may mga anak o apong mananampalataya, pagkakataon nila ito na patunayan ang kanilang pagiging maka-Diyos sa pamamagitan ng pagkalinga sa kanilang ina o lola. Sapagkat ang hindi kumakalinga sa kamag-anak lalo na sa kanyang sariling sambahayan ay mas masahol pa sa mga hindi mananampalataya (1 Tim. 5:8). Sa kabilang banda, obligasyon naman ng matanda na gamitin ang tulong na ibinibigay sa kanya sa mga tunay na pangangailangan at hindi sa layaw lamang (1 Tim. 5:6)

Sa kasamaan ng tao, maging ang mga relihiyosong Hudyo ay ginamit ang relihiyon upang pagkaitan ng pag-aaruga ang mga magulang. Sa Marcos 7:9-13 ay nakarinig ng mabagsik na pagkondena ang mga Fariseo mula kay Hesus dahil sa isang tradisyong binuo upang mapaikutan ang malinaw na batas tungkol sa paggalang sa mga magulang (Mark 7:10). Sa halip na magbigay-tulong sa mga magulang ay kanilang sinasabi, "Magandang umaga po Itay! Magandang umaga po Inay! Ang anumang tulong na ibibigay ko sana sa inyo ay Corban. Nakalaan na po sa Diyos; kaya wala na po akong maiaabot sa inyo" (Mark 7:11-12). Ang sabi ni Hesus, ang ganitong mga pangangatuwiran ay nagpapawalang-saysay sa salita ng Diyos (Mark 7:13). Ganyan kasama ang puso ng tao, magtatago pa sa ilalim ng saya ng pagka-relihiyoso mapaikutan lamang ang malinaw na utos ng Diyos.

Kahit pa may naitabi si Tatay o Nanay na magagastos sa kanilang pagtanda at kahit pa may pensyon mula sa GSIS o SSS, nangangailangan pa rin sila ng pagkalinga. Bakit? Hindi lang naman pera ang kailangan nila. Kailangan nila ng pag-aaruga.

• Baka matagal na niyang hindi nararamdaman ang pagdampi ng iyong palad sa kanyang pisngi.
  
• Baka kailangan niya ng kausap.
  
• Baka nais niyang masilayan muli ang iyong mga ngiti.
  
• Baka hirap na silang maligong mag-isa.
  
• Baka nais niyang itulak mo ang wheel chair papuntang hardin.
  
• Baka hindi na siya makakain kung hindi susubuan.
  
• Baka basang-basa na ang adult diaper.
  

". . . do not despise your mother when she is old." (Pro. 23:22 ESV). Hindi naman magtatagal 'yun, kaibigan. Paglisan niya, mangungulila ka ng labis.

Maging Katulad ni Hesus
Malamang ay pamilyar ka sa pitong huling wika ni Hesus sa Krus dahil isa sa mga tradisyong Pinoy ang pangangaral ng Siete Palabras o Seven Last Words tuwing Biyernes-Santo. Sinabi niya kay Maria na kanyang ina: “Babae, narito ang iyong anak!” (John 19:26). Sa orihinal na wikang ginamit ay walang bahid ng kawalang galang ang pagtawag niya sa kanyang ina na "Babae". Ito ay isinalin sa MBB at FSV bilang "Ginang". Sinabi naman niya sa kanyang alagad, “Narito ang iyong ina!” (John 19:27a)

Huling mabanggit ang ngalan  ni Jose (asawa ni Maria) ay sa infancy at childhood narratives pa. Opinyon ng maraming mga iskolar ay pumanaw na si Jose noong mga sandaling iyon at si Maria ay isang tumatandang balo. Kilalang-kilala ni Hesus ang alagad niyang si Juan at natitiyak niyang hindi siya magkukulang sa pagbibigay-kalinga sa kanyang ina. At tunay nga, mula noon ay sa tahanan na ni Juan tumira ang tumatandang si Maria (John 10:27b). Naroon siya na nakapako sa krus, pasan-pasan ang dambuhalang hirap dulot ng kasalanan ng sanlibutan, at ang kanyang inisip ay hindi ang kanyang sarili kundi ang kapakanan ng kanyang nagdadalamhating ina. Ang mga kawangis ni Hesus ay may pagmamahal sa mga magulang.

The First Commandment with a Promise
Matapos sipiin ang ikalimang utos sa Efeso 6:2, ipinunto ng dalubhasa sa Batas ni Moises na si Pablo na ito ang unang utos na may kalakip na pangako. Ang pangako ay nasa ikatlong talata: upang maging “maganda at mahaba ang iyong buhay sa lupa.” (MBB). Kailangang maging maingat sa paghawak ng talata. Sa isang banda, hindi maaaring isantabi ang malinaw na isinasaad nito (plain sense) na nangako nga ng maganda at mahabang buhay ang Diyos sa mga nagbibigay-galang sa mga magulang. Sa kabilang banda, meron namang mga masunurin sa utos na dukha at maikli ang buhay. Hindi natin maaaring isipin na, "Nabalitaan ba ninyo? Patay na si Boyet eh wala pa siyang bente anyos. Siguro ay may ginawang masama sa magulang ang batas 'yun." Samantalang meron rin mga masasama na maginhawa at mahaba ang buhay tulad ng puna ng salmista (Psalm 73:3-5). Hindi rin natin maaaring tularan ang landas na tinahak ng prosperity "gospel" preachers o health-and-wealth "gospel" teachers. Ang puwede kong sabihin ay in general ito nga ang pangako, ngunit ang buhay ay sakop pa rin ng sovereignty of God. May mga ginagawa ang Diyos na siya lang ang nakakaalam kung bakit ganun. Ito ay lingid sa atin at hindi maipaliwanag ng limitadong isip ng tao.

 Isa pang dapat bigyan ng konsiderasyon ay ang pagbabago sa karakter ng pangako pagdating sa panahon ng Bagong Tipan. Ito ay dahil ang tinutukoy na "lupa" sa pinagsipiang orihinal na utos sa Exodus 20:12 ay ang lupang ipinangako sa mga Israelita— ang lupain ng Canaan. Ngunit dahil ang pinadalhan ng liham ay hindi naman sa Canaan nakatira kundi sa ngayon ay nasa modernong Turkey, tiyak may pagbabago sa karakter ng pangako. Sa sinaunang iglesya na inuusig at ilan sa kanila ay pinapatay (Acts 7:58-60; 12:2), tiyak hindi talaga mahaba at maginhawang buhay ang konsepto nila ng pagpapala. Tama si Grudem: "the emphasis on rewards in the Old Testament was more earthly and material, while the emphasis on rewards in the New Testament is more heavenly.⁶". Ano man ang eksaktong katangian ng mga pagpapalang laan sa para sa mga gugagalang sa mga magulang, sapat ng pag-udyok ang ang katotohang ito ay nagbibigay-lugod sa Diyos: "Children, obey your parents in everything, for this pleases the Lord." (Col. 3:20 ESV). Ito ay sapat na dahil alam nating hindi kailanman lugi ang taong kinalulugdan ng Diyos.

_______

Mga Talababa:

1. J. I. Packer; Keeping the Ten Commandments (Crossway, 2007)
2. Ang mga salin na ginamit sa paskil na ito ay ang Filipino Standard Version (FSV), Ang Biblia, Edisyong 2001 (AB 2001), Magandang Balita Bibliya (MBB), at English Standard Version (ESV)— lahat ay sinipi mula sa Bible Gateway
3. Wayne Grudem; Christian Ethics: An Introduction to Biblical Moral Reasoning (Crossway, 2018)
4. Robertson McQuilkin & Paul Copan; An Introduction to Biblical Ethics: Walking in the Way of Wisdom (InterVarsity Press, 2014)
5. Colin J. Smothers: "God is the ultimate source and author of human life. In his divine economy, God has authored a secondary, proximate source" (The Foundation of Human Society: A Christian Case for Parental Authority; inilathala sa The Public Discourse: The Journal of the Witherspoon Institute; August 12, 2020)
6. Grudem, ibid