Ramos, Ver, Calvin

 It has been said that the difference between the two top generals of the late Marcos years is this:

👮🏽‍♂️ When Ramos is given orders, the West Point-trained officer asks "Why?"

👮🏽‍♂️ When Marcos gives orders to Ver, he never asks "Why?" When the dictator orders him to jump out the window, he salutes and answers. "From which floor, sir?"

The hyperbolic joke brings to mind John Calvin's teaching regarding the duty of lesser authorities to withstand the licentiousness of kings. For they were appointed by God as protectors of the people's freedom. Calvin wrote:

"For when popular magistrates have been appointed to curb the tyranny of kings . . . So far am I from forbidding these officially to check the undue license of kings, that if they connive at kings when they tyrannise and insult over the humbler of the people, I affirm that their dissimulation is not free from nefarious perfidy, because they fradulently betray the liberty of the people, while knowing that, by the ordinance of God, they are its appointed guardians."

📘 Institutes of the Christian Religion, 4.20.31 (Beveridge translation)

You Shall Not Murder (Part 06: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

Taong 2000, napuno na ang pamahalaan sa paulit-ulit na pangingidnap at pangho-hostage ng grupong Abu Sayyaf. Si Pangulong Joseph Estrada mismo ang nag-anunsyo ng all-out war laban sa grupong wala namang ideolohiya kundi ang maghasik ng lagim at kumita sa ransom. Dahil hinog na ang isyu at sawa na rin ang mga tao sa kabalbalan ng Abu Sayyaf, suportado ng taumbayan ang pasya ng Pangulo— maliban sa iilan. Ang ilan sa mga konting tutol sa all-out war ay ang grupong Jesus Miracle Crusade. Pinasok kasi ng ilan sa mga prayer warriors nila— kasama ang mismong pinuno ng sekta na si Wilde Almeda— ang kuta ng Abu Sayyaf nang walang pahintulot mula sa pamahalaan. Sa kanyang mga panayam sa telebisyon, ang batayan ng pagtutol ni Lina (kabiyak ni Wilde) sa pasya ng rehimeng Estrada ay ang ika-anim na utos: "Thou shalt not kill." (Exo. 20:13 KJV).

Ang consensus ng mga iskolar ay malayo ang kahulugan ng orihinal na “ratzach” ng wikang Hebreo sa pagkakasalin ng King James Version. Ang mga mapagkakatiwalaang modernong salin tulad ng ESV, NASB, at NIV ay nagkakaisa sa pagsasalin nito bilang "You shall not murder." Hindi ipinagbabawal ng ikaanim na utos ang lahat ng uri ng pagpatay. Ano ba ang murder? Ako'y sasangguni mula sa unang edisyon ng diksyunaryo ni Noah Webster (1828): "The act of unlawfully killing a human being with premeditated malice, by a person of sound mind¹." Kung ang pagbabatayan ay ang depinisyong ito, mga unlawful killing lang ang maituturing na murder na may implikasyon na may mga pagpatay na lawful. Isa pang isinasaad sa depinisyong ito ay dapat human being ang biktima. Paumanhin na lang po sa mga animal rights advocates. Hindi magkasinhalaga ang buhay ng tao sa buhay ng inyong mga alaga. Hindi murder ang mga hindi binalak at aksidenteng mga pagkakapatay sapagkat dapat ay may premeditated malice. Panghuli, hindi matatawag murderer ang tao kung siya ay may kapansanan sa pag-iisip sa sandaling magyari ang pagpatay.

Hindi maibibilang na murder ang mga lehitimong operasyon ng mga pulis, sundalo, at iba pang mga awtoridad laban sa mga salot sa lipunan (kung tunay nga silang mga salot sa lipunan). Hindi murder kung magpapaputok ang mga pulis laban sa hinihinalang kriminal na nanlaban (kung tunay nga itong nanlaban). Ang pagtatangol sa sarili (self-defense) o sa iba pang mga inosenteng buhay (tulad ng mga hostage) ay hindi murder basta't angkop ang ginamit na puwersa— sapagkat sa Exodus 22:2-3, ang buhay ng ninanakawan at magnanakaw ay parehong binibigyan ng proteksyon. Sa ating pambansang awit na Lupang Hinirang ay inaawit pa nga natin na kung may manlulupig ay hindi tayo pasisiil o kung may mang-aapi ay ating ligaya ang mamatay para sa Perlas ng Silangan— sapagkat hindi murder ang makatuwirang pakikidigma (just war). Ang pagpataw ng parusang kamatayan (capital punishment) sa mga angkop na kaso ay isang kapangyarihang ipinagkatiwala ng Diyos sa Estado (Gen. 9:6; Rom. 13:4), basta may makatarungang paglilitis. Oo, isang makatarungang paglilitis— hindi tulad ng mga taktika ng mga diktador at iba pang autocratic leaders tulad ng mga trumped-up charges (mga huwad na paratang) o paggamit ng military courts sa halip na civil courts upang usigin ang mga kalaban sa pulitika. Isipin mo: ikaw ay kakasuhan ng Pangulo na siyang commander-in-chief ng Armed Forces at ang maglilitis sa kaso mo ay mga heneral ng commander-in-chief. Patas ba 'yun? Mukha itong isang murder na dinamitan ng awtoridad!

Bakit Masama ang Murder?

Ang pangunahing dahilan kung bakit masama ang murder ay dahil ang tao ay nilikha sa wangis ng Diyos (Gen. 1:26-27). Bagamat ang larawan ng Diyos sa bawat tao ay dinungisan ng kasalanan, hindi ito tuluyang naglaho. Sa kabila ng ating mga pagkakaiba, nariyan ang imago Dei (image of God) sa bawat kadugo ni Adan (Gen. 5:1). At noong pinahintulutan na ang pagkatay sa mga hayop upang kainin, hindi pa rin puwedeng kitilin ang buhay ng tao (Gen. 9:3-5). Ito'y patunay lamang na magkaibang uri ang tao at hayop. Hindi sapat ang zoological classification na nagsasabing ang tao ang siyang pinakamataas na uri sa animal kingdom. Ang tao ay iba sa hayop sapagkat siya ay ginawang mas "mababa ng kaunti sa mga anghel" (Psalm 8:5 ASD). Ito ang dahilan kung bakit sagrado ang buhay ng tao.

Ang isa pang dahilan na naiisip ko kung bakit masama ang murder ay dahil ang pagiging mamatay-tao ay katangiang unang taglay si Satanas, ang tatay ng mga mamatay-tao. Ang Diablo ang orihinal na Tatay D. na nagpakalat ng kasinungalingang hindi ka puwedeng maging lider kung takot kang pumatay. Ang kanyang mga anak ay tuwang-tuwa sa gawain ng kanilang tatay: “You belong to your father, the devil, and you want to carry out your father’s desires. He was a murderer from the beginning . . .” (John 8:44 NIV). Ngunit iba ang kanilang ama sa ating Ama sa langit. Ang sinumang tagasunod ni Hesus ay dapat may pagpapahalaga sa buhay sapagkat ang Panginoon ang siyang may akda ng buhay (Acts 3:15).

Ilang mga Halimbawa ng Murder

1. Ang paglalagay ng batas sa sariling kamay. Ang kasabihang Pilipino na “Lintik lang ang walang ganti” ay salungat sa bibliya. “Do not repay anyone evil for evil. . . Do not take revenge, my dear friends, but leave room for God’s wrath, for it is written: 'It is mine to avenge; I will repay,' says the Lord” (Rom. 12:17, 19 NIV).

2. Pagpatay na gawa ng isang taong may awtoridad ngunit hindi naaayon sa batas ang pagkakagawa tulad ng paglabag sa rules of engagement o kaya ay mga extra-judicial killings (EJK). Oo, maging ang mga taong nakaupo sa posisyon ay lumalabag sa ika-anim na utos— at madalas. Sa ika-20 siglo pa lang, tinatayang 175 milyong katao ang pinatay sa bisa ng awtoridad nina Vladimir Lenin at Joseph Stalin ng Soviet Union, Adolf Hitler ng Germany, at Mao Zedong ng Tsina² . Isang siglo at apat na lider pa lang 'to ay 175,000,000 buhay na ang kinitil. Hindi pa kasali sa bilang ang mga pinatay sa ibang mga siglo at sa kamay ng iba pang mga lider na hayok sa dugo.

3. Ang garapalang pagpapabaya na nauwi sa pagkawala ng buhay ng kapwa. Dito marahil kinapos ang depinisyon ni Noah Webster. Sa yaman ng Hebreong utos na "lo ratzach" ay pasok ang kaso kahit walang "premeditated malice"— kung ang kapabayaan na nagdulot ng kamatayan ay garapal. Sa Mosaic Law, ang sinumang nagpatayo ng bahay at hindi naglagay ng harang sa palibot ng patag na bubong ay mananagot sa kamatayan ng sinumang mahuhulog mula dito (Deut. 22:8). Kung ang alagang toro ay tanyag na bilang manunuwag at nabigyan na ng babala ang may ari ngunit hindi pa rin niya ito ikinulong, buhay niya ang kabayaran kung sakaling ang kanyang alaga ay manuwag uli't makapatay (Exo. 21:27). Isipin mo ito sa susunod na ikaw ay hahawak ng manibela.

   Ngunit upang maging balanse ay kailangang banggitin na malaki pa rin ang pagkakaiba ng binalak na pagpatay (premeditated) at kamatayan na dulot ng garapal na pagpapabaya. Makikita ito sa paghahambing ng Numbers 35:31 at Exodus 21:29-30. Sa unang nabanggit na talata, hindi pinahihintulutan ang pagtanggap ng bayad kapalit ang buhay ng kriminal na mamamatay-tao. Samantalang sa kaso ng manunuwag na toro, ang may ari ng hayop ay maaaring magbayad bilang pantubos ng kanyang buhay. Nasa rurok talaga ng pagka-karumaldumal ang krimen ng premeditated murder.

4. Aborsyon o ang sinasadyang paglalaglag ng bata mula sa sinapupunan. Kahit pa ito ay legal sa maraming mga bansa at kahit pa pinaglalaanan ito ng pondo ng mga gobyerno mula sa binayarang buwis ng taong bayan, ito ay kasuklam-suklam sa mata ng Diyos. Ang buhay na nabuo sa sinapupunan ay hindi simpleng raw materials ng tao — siya ay tao— taong nilikha sa wangis ng Diyos— taong may personalidad! (Psalm 139:13-16; Luke 1:44)

5. Pagpapakamatay (Suicide). Hindi ko itinatanggi na mayroong mga kaso kung saan ang nagpakamatay ay lubhang apektado sa pag-iisip sa puntong hindi siya maaaring papanagutin sa kanyang ginawa. Tandaan ang depinisyon ni Webster— matatawag lamang na murder kung ito ay "by a person of sound mind". Ngunit ilan nga ba sa mga nagpapakamatay ang nawalan talaga ang kakayahang mag-isip? Hanggat mayroon tayong kakayahang gumawa ng wastong desisyon, pananagutan natin ang ating bawat pasya. Angkop dito ang sinabi ni George Swinnock (1627 –1673): "He that would not die when he must, and he that would die when he must not, are both of them cowards alike. To desire to live when one is called to die is a sign of cowardice, for such a one is afraid to enter the list with the king of terrors. To desire to die when one is called to live speaks a faint-hearted creature, for such a man dares not look an affliction or disaster in the face; therefore would take shelter in death.³" 

6. Euthanasia. May koneksyon pa rin sa suicide ay ang assisted suicide. Sa bisa ng ideolohiyang “Right to die with dignity”, may mga bansa kung saan legal ang pagtulong sa mga matatanda o sa mga may malubhang sakit na tapusin ang buhay. Madalas din itong ikubli sa ngalan ng habag upang tapusin na raw ang paghihirap ng pasyente. Nararapat banggitin na may pagkakaiba ang active euthanasia at passive euthanasia. Kumplikado ang usapan sa passive euthanasia kung saan hinahayaang dumaan sa normal na proseso ng kamatayan ang isang tao tulad ng pagtanggi o pagtanggal ng life support— halimbawa ay ang tubo na isinasaksak sa lalamunan pantulong sa paghinga. May mga pagkakataon na lubhang maliit ang survival rate at nasa pasya na ng pamilya kung dapat pa bang ipaglaban ang isang bagay na mauuwi sa kasawian. Ang active euthanasia ay sinasadyang pagpatay sa pasyente tulad ng pagtuturok ng lason. Ito ay malinaw na imoral. Kung ang magulang, asawa, anak, o kapatid ay mahina, ito ay isang pagkakataon upang ating ipakita ang ating pagiging mga maka-Diyos sa pamamagitan ng pagkalinga sa kanila hanggang sa kanilang huling hininga.

   Itong pang-apat (abortion), panglima (suicide), at pang-anim (euthanasia) ay mga isyu na nararapat paglaanan ng mas malaking espasyo. Nais ko sanang magsulat ng isang maikling serye na papaloob sa mas mahabang serye ng Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao. At ang maikling seryeng ito ay tatawaging The Sanctity of Life. Ito ay aking gagawin pagkatapos matalakay ang Sampung Utos— kung loloobin ng aking Panginoon.

7. Ang pagkunsinti sa kultura ng pagpatay. Kung sa lipunan na ating ginagalawan ay laganap ang kultura ng murder, masama ang manahimik lang. Ang pananahimik ay pagkunsinti sa kasamaan. Kung nagkalat ang patayan sa sari-saring anyo— tulad ng aborsyon at extra-judicial killings— at wala tayong imik, ito ay ating kinukunsinti. At mas malala pa kung ang kultura ng aborsyon at extra-judicial killings ay ikinatutuwa ng madla— may palakpakan na, may hiyawan pa— huwag na ninyong asahan ang pabor ng Diyos:"Your hands are full of blood!" (Isa. 1:15). Ika nga ni R. Albert Mohler: "We also need to understand and admit our corporate responsibility. Israel is at times described as bearing corporately a bloodguilt. And if that be so of Israel, it must be so also of those of us who would ignore the carnage around us. . .⁴" Kabayan, masdan mo nga ang mga kuko mo ngayon; baka may bahid ng dugo.

Mga Sanhi at Pagkakataong Papunta sa Murder

Mula sa panulat ni A. W. Pink (1886 – 1952), “This Commandment not only forbids the perpetration of murder, but likewise all causes and occasions leading to it. The principal of these are envy and anger.⁵”  Kaya talakayin natin ang envy (inggit) at anger (galit).

• Envy (Inggit)

Sa wari ko'y mas mainam kung sa halip na magbigay ako ng depinisyon ay hihiram na lang ako ng payo mula sa Master Rapper:

Iwasan mo ang inggit

Ang sa iba'y ibig mong makamit

Dapat nga ika'y matuwa

Sa napala ng iyong kapatid⁶

Hindi kayo kuntento kay Francis Magalona? O sige na nga! Para sa mga naghahanap ng mas teolohikal na reperensya, heto na: "a desire for another’s gifts, possessions, position or achievements . . .⁷" Mula 'yan sa Dictionary of Bible Themes, at ito ay hindi iba sa rap ni Kiko. Kung mayroon tayong nais tulad ng karangalan, pag-aari, at tagumpay at ito'y napupunta sa iba— mag-ingat sapagkat sa ating puso ay malapit lang ang pagpatay sa kapwa. Ganito ang pagkakasabi ni Santiago: “May mga ninanais kayo pero hindi nʼyo makamtan, kaya handa kayong pumatay dahil dito. May mga gusto kayong makuha at kapag hindi ito nangyari, nag-aaway-away kayo” (James 4:2 ASD).

Dahil si Joseph ang paboritong anak ni Jacob, kinamuhian siya ng kanyang mga kapatid at ni hindi mapakisamahang mabuti (Gen. 37:4). Papatayin talaga sana siya— 'yun ang unang balak, ngunit naisip nila na mas kapaki-pakinabang kung ibebenta na lang bilang alipin— at 'yun nga ang kanilang ginawa (Gen. 37:26-28).

May isang ubasan na gustong-gustong si Haring Ahab. Ang lupa ay akmang-akma sa pinapangarap niyang vegetable garden sapagkat ito ay malapit sa palasyo. Kinausap niya si Naboth— ang may-ari. Maganda naman ang alok ng hari; tutumbasan ang anumang halaga nito sa pilak o iba-barter kapalit ang isang mas magandang ubasan. Ngunit tumanggi sa alok si Naboth sapagkat para sa kanya, walang katumbas na halaga ang lupang minana mula pa sa mga ninuno. Lubhang nalungkot ang hari; ni ayaw niyang kumain. Ang asawa ni Ahab na si Jezebel ang nakaisip ng paraan. Gamit ang mga huwad na saksi, pinaratangan nila si Naboth— mga paratang na pawang mga kasinungalingan. Ang parusa: si Naboth ay pinagbabato ng mga tao na siya niyang ikinamatay. Noong patay na si Naboth, agad-agad na kinamkam ni Haring Ahab ang lupa. (1 Kings 21:1-16)

Bagamat si Jezebel ang nakaisip ng paraan, pareho silang mga mamamatay-tao sapagkat ang liham na ipinadala sa mga tauhan na nagbibilin ng kasamaan ay isinulat sa ngalan ng hari. Wala siyang pagtutol sa binalak ng kanyang asawa. At noong patay na si Naboth ay nawala ang kanyang kalungkutan at agad na kinamkam ang lupa. Sa bilin ni Yahweh kay Propeta Elijah, ang hari ang dapat harapin— ang may pangunahing pananagutan sa kamatayan ni Naboth (1 Kings 21:17-19). Saan nagsimula ito? Sa pagkainggit sa kung anong meron si Naboth na wala kay Ahab.

• Anger (Galit)

Bagamat binanggit ni Pink ang galit (anger) bilang isa sa mga sanhi ng murder, maingat niyang nilinaw na hindi lahat ng galit ay nauuwi sa pagkakasala. Aniya, "It should be pointed out that anger is not. . . simply and in itself, unlawful.⁸" Isa sa mga uri ng galit na hindi masama ay kapag niyuyurakan ng mga tao ang dangal ng Diyos at tinatapakan ang kanyang kabanalan.

• Ikinagalit ni Moises ang paggawa ng mga Israelita ng rebultong baka at pagsamba dito (Exo. 32:19)

• Kay Samuel ay nagsabay ang pagkapuspos sa Espiritu ng Diyos at galit (I Sam. 11:6)

• Ikinagalit ni Nehemiah ang pananamantala ng mga nagpapautang (Neh. 5:6)

• Noong mas pinapahalagahan ng mga Fariseo ang kanilang mga tradisyon tungkol sa Sabbath keysa sa ikabubuti ng taong may kapansanan, nagalit si Hesus (Mark 3:5)

Naglaan pa nga si Pink ng puwang para sa galit na dulot ng pagtapak sa ating personal na pagkatao. Sabi niya, "So there is an innocent and allowable anger when we are unjustly provoked by offenses against ourselves, but here we need to be much on our guard that we sin not.⁹" Dito ay sinusundan niya ang aral ni Apostol Pablo sa Eph. 4:26a, "Be angry and do not sin" (ESV) kung saan ito ay nasa imperative mood— isang utos. Ngunit hindi natatapos doon ang aral ni Pablo tungkol sa galit. Hindi tayo tulad ng Diyos na kung magalit ay dalisay pa rin sa kabanalan. Tayo ay mga makasalanan at madaling mabahiran ng kasalanan ang ating mga emosyon. Ang galit na nagsisimula bilang matuwid ay mabilis mabaluktot dahil sa ating kahinaan. Kaya naman ang "Be angry and do not sin" ni Pablo ay sinundan niya agad ng "do not let the sun go down on your anger, and give no opportunity to the devil" (Eph. 4:26b-27 ESV). Paliwanag ng ESV Study Bible, "Not all anger is sin, but the believer should not be consumed by anger, nor should one’s anger even be carried over into the next day, as this will only give an opportunity to the devil.¹⁰"

Kapag ang galit ay hinayaang maghari sa puso, sari-sari ang ibubunga nitong mga hindi kanais-nais. Nabanggit nang ito'y nagbibigay pagkakataon sa mga balak ng diablo (Eph. 4:27). Naging marahas sina Simeon at Levi dahil sa pagkamagagalitin (Gen. 49:5-7). Kapag ang isang tao ay madaling uminit ang ulo, siya ang nagpapaningas ng mga away (Prov. 15:18) kaya ang payo ng pantas ay huwag makipagkaibigan sa mga mabilis magalit dahil baka mahawa ka't tularan sila (Prov. 22:24-25).

Kokopya ulit ako kay Pink: “. . . unjust and inordinate anger, if it is allowed to lie festering in the heart, will turn into the venom of an implacable hatred. Such anger is not only a cause, but it is actually a degree of murder. . .¹¹" Oo, malinaw nga ang aral ng Panginoong Hesus. Kahit wala ka pang sinasaksak; kahit wala ka pang tinataga ng itak; kahit wala ka pang binabaril; kahit wala ka pang nilalason; kahit wala ka pang itinutulak sa bangin— kung sa puso ay may nakatanim na galit at nais mong mapahamak ang kapwa o masira ang kanyang reputasyon— sa puso ay murderer ka na rin! (Matt. 5:22).

Para sa mga Api

Ano ang puwedeng gawin kung talagang inaapi ka na? Puwede kang lumapit sa mga may kapangyarihan— sa mga tinalaga upang magpataw ng parusa sa mga gumagawa ng masama (Rom. 13:4). Sa isa mga ilustrasyon na ginamit ng Panginoong Hesus, positibo ang presentasyon niya sa isang biyuda na paulit-ulit lumalapit sa isang hukom upang humingi ng katarungan (Luke 18:1-5). Kaya huwag mag-aatubiling lumapit sa awtoridad kung ikaw ay agrabyado— sa baranggay chairman, sa police station, o sa hukuman; o sa mga magulang kung may agrabyado sa bahay; kay titser o sa class president kung may agrabyado sa silid-aralan; sa mga elders kung may agrabyado sa iglesya (matapos ang mga naunang hakbang sa Matthew 18:15-17); sa supervisor kung may agrabyado sa trabaho.

Ngunit ano ang gagawin kung hindi makatarungan ang mga awtoridad? Hindi kaila na sa daigdig natin na nahulog sa kasalanan, ang mga sistema ay hindi laging maaasahan. May bahid kasalanan kasi tayong lahat pati na ang mga awtoridad: si Tatay, si Titser, si baranggay chairman, si church elder, si bossing supervisor— pati na ang Supreme Court. Mabuti na lang, wala dito sa lupa ang tunay na Supreme Court. Ang tunay na Kataas-taasang Hukuman at kataas-taasang awtoridad ay nasa langit. Tanong ni Hesus, "hindi ba bibigyan ng Diyos ng katarungan ang kanyang mga pinili na sumisigaw sa kanya araw at gabi. Kanya bang matitiis sila?" (Luke 18:7 AB 2001). Ito ay isang rhetorical question na hindi kailangang sagutin sapagkat alam natin ang sagot— ang Diyos ay makatarungan! Ang aral na ito ay ibinigay ni Hesus upang udyukan ang mga mananampalataya na huwag manlupaypay sa pananalangin (Luke 18:1). Sa pamamagitan ng ating mga dalangin, tayo ay nakakalapit sa tunay na Supreme Court na nasa langit— at doon ay tiyak na makakamtan ang katarungan.

Hindi natin kailangang magbuhos ng poot sapagkat ang Diyos ay may sariling poot— at iyon ay sapat na. At kung kapatid man ang may atraso, hindi natin kailangang manghagupit sapagkat  ang ating Ama sa langit ay namamalo sa kanyang mga supling (Heb. 12:5-6). Ang utos sa atin ay maglaan ng silid para sa poot ng Diyos (Rom. 12:19) at ibigin ang kaaway (Rom. 12:20; Matt. 5:44). Magagawa natin ito sapagkat alam nating maaasahan ang Diyos sa kanyang sinabing "Akin ang paghihiganti; ako ang gaganti¹²" (Rom. 12:19 AB 2001).

MGA TALABABA

1. public domain; http://webstersdictionary1828.com/Dictionary/murder

2. Zbigniew Brzezinski, Out of Control; cited in Albert Mohler's Word's From the Fire

3. I found this George Swinnock quote at https://sermons.faithlife.com/sermon-preaching-ideas/topics/courage (last visit, Sept. 17, 2020)

4. R. Albert Mohler, Jr., Words From the Fire (Moody Publishers, 2009)

5. A. W. Pink, The Ten Commandments (ebook file by Chapel Library)

6. Mga Kababayan, from the album Yo! by Francis Magalona; cassette, Side Two (OctoArts, 1990); https://www.youtube.com/watch?v=CwspX-8Jk3k (last viewed, September 18, 2020)

7. Dictionary of Bible Themes (Martin Manser, managing editor; Alister McGrath, general editor); https://www.biblegateway.com/resources/dictionary-of-bible-themes/8733-envy (last visit, September 20, 2020)

8. A. W. Pink, ibid

9. A.W. Pink, ibid

10. ESV Study Bible (Crossway, 2008; Tecarta App)

11. A. W. Pink, ibid

12. Isinulat ni John Piper ito bilang pagtatanggol sa penal substitutionary view of the atonement, ngunit may kaugnayan sa aking punto:

"Those who try to rescue the love of God by minimizing the wrath of God, undermine not only the love of God, but also his demand that we love our enemies. It is breathtaking to hear one of them say, ‘If the cross is a personal act of violence perpetrated by God towards humankind but borne by his Son, then it makes a mockery of Jesus’ own teaching to love your enemies, and to refuse to repay evil with evil.’ Those are deadly words, which, if they held sway, would take enemy love out of the world.

Why? Because Paul said that counting on the final wrath of God against his enemies is one of the crucial warrants for why we may not return evil for evil. It is precisely because we may trust the wisdom of God to apply his wrath justly that we must leave all vengeance to him and return good for evil. ‘Never avenge yourselves, but leave it to the wrath of God, for it is written, “Vengeance is mine, I will repay, says the Lord.” To the contrary, “if your enemy is hungry, feed him”’ (Rom. 12:19-20 ESV). If God does not show wrath, sooner or later we shall take justice into our own hands. But God says, ‘Don’t. I will see to it.’" 

(page 15, foreword to the book Pierced for Our Transgressions by Steve Jeffery, Mike Ovey, and Andrew Sach; Inter-Varsity Press, 2007). It is also found at https://www.desiringgod.org/articles/foreword-to-pierced-for-our-transgressions , last visited September 21, 2020

Igalang ang Iyong Ama at Ina (Part 05: Etikang Kristiyano Para sa Karaniwang Tao)

from the free stock images of Pixabay

Sa kasalukuyan ay iba't ibang institusyon ang makikita sa kabihasnan. Nariyan ang mga institusyon ng pamahalaan, militar, pulis, edukasyon, kalusugan, sining, negosyo, iglesya, at marami pang iba. Mayroong isang institusyon na nauna sa lahat ng ito— ang pamilya. Sa Hardin ng Eden, ang Diyos mismo ang nagsilbing officiating minister sa kauna-unahang kasalan. Matapos basbasan ng Diyos ang unang mag-asawa, sila ay sinabihang magpakarami at punuin ang daigdig (Gen. 1:28). Hindi man direktang sabihin ay ipinapahiwatig sa utos na ito ang pagbuo ng mga sibilisasyon sapagkat ito ay likas na magaganap habang pinupuno ng tao ang daigdig.

Samakatuwid, ang pundasyon ng lahat ng ibang mga institusyon at ng maging mga bansa ay ang pamilya. Ika nga ng kayayao pa lamang na si J. I. Packer, "the family is the basic social unit; no nation is stable or virile where family life is weak.¹". Bukod sa pagiging isang social unit, ito rin ay isang spiritual unit. Sa plano ng Diyos, ang mga magulang ay spiritual leaders ng mga bata at sa tahanan unang matututunan kung sino ang Diyos at ano ang kanyang kalooban (Deut. 6:7).

Hindi nakapagtataka na ang pamilya, pag-aasawa, pagiging magulang, at pagkakapatiran ay sagrado sa pananaw-Kristiyano. Kapag titanggihan ng tao ang paliwanag ng Bibliya tungkol sa mga bagay na ito, hindi pagsulong ang mangyayari kundi pagkasira. Mula pagiging sagrado, ito ay nayuyurakan. Kaya kung ikaw ay Kristiyano, huwag ng bibigyang-puwang ang mga ibang teoryang nagkalat diyan na nag-aalok ng ibang paliwanag tungkol sa pamilya. Nariyan ang pananaw na ang pamilya ay produkto lamang ng ebolusyon ng lipunan. Nariyan ang mga modernong teorya na ang pagiging mag-asawa, pagiging magulang, at kasarian ay mga social constructs o gawa-gawa at napagkasunduan lang ng mga tao. Sa halip na kaayusan, ang idudulot lamang ng mga ito ay kaguluhan at pagkalito.

Ayon kay Apostol Pablo

Sa unang kabanata ng liham ni Pablo sa mga taga-Roma mababasa kung bakit ang buong sangkatauhan ay nasa ilalim ng poot ng Diyos (Rom. 1:18). Nabanggit niya doon ang sari-saring mga kasamaan na nararapat patawan ng parusang kamatayan (Rom. 1:32); ang mga ito ay karumal-dumal sa paningin ng banal na Diyos. Surprise! Kasama sa listahan ang mga suwail sa mga magulang (Rom. 1:30).

Sa huling liham na isinulat ni Pablo at ipinadala kay Timoteo, mayroon ulit listahan ng sari-saring kasamaan na inaasahang lalaganap nitong mga huling araw (2 Tim. 3:1-5). Surprise ulit! Nasa listahan ulit ang mga suwail sa mga magulang (2 Tim. 3:2).

Bukod sa mga listahan na iyan, ang ikalimang utos ay tuwirang ginamit na batayan ni Pablo sa kanyang habilin sa mga bata sa iglesya na sumunod sa mga magulang (Eph. 6:1-3).

Ang mga ito mula sa panulat ni Apostol Pablo ay sapat na katibayan na ang paggalang sa magulang ay isang moral absolute, isang bagay na ipinagagawa ng ating Manlilikha sa lahat ng tao, sa lahat ng dako, at sa lahat ng panahon.

Ang Tungkulin ng mga Wala pa sa Wastong Gulang

Ang mga anak bata sa loob ng iglesya ay inutusan ni Pablo na sumunod sa mga magulang (Eph. 6:1). Sa sumunod na dalawang talata ay sinipi niya ang ikalimang utos mula sa Decalogue (Eph. 6:2-3). Ito ay dapat magmula sa isang pusong nagagalak sumunod, hindi mula sa isang pusong naghihimagsik sapagkat may isang salawikain, "Ang mata na tumutuya sa kanyang ama, at humahamak ng pagsunod sa kanyang ina, ay tutukain ng mga uwak sa libis, at kakainin ng mga buwitre." (Pro. 30:17). Si Hesus na ang layunin ay "gampanan ang buong katuwiran" (Mat. 3:15 FSV²) ay naging masunurin kina Tatay Jose at Nanay Maria (Luke 2:51). Kung si Hesus na Diyos buhat sa pasimula ay nagpasakop sa kanyang mga magulang, tayo pa kaya na mga taga-lupa lamang?

Tulad ng lahat ng awtoridad dito sa lupa, ang pagsunod sa magulang ay mayroong limitasyon. Ang utos na sundin ang mga magulang sa Efeso 6:1 ay dinugtungan ni Pablo ng "sa Panginoon" (AB 2001) o "sang-ayon sa Panginoon" (FSV). Ibig sabihin, kung ang ipinapagawa ng mga magulang ay salungat sa kalooban ng Diyos, ang dapat sundin ng mga anak ay ang mas mataas na awtoridad na nasa langit. Halimbawa ay isang masamang pulitiko ang ama at hindi makatarungan sa madla ang ipinapagawa sa anak, obligasyon ng anak na manindigan para sa katarungan at katuwiran. Isa pang halimbawa ay mga anak na nasa ilalim ng awtoridad ng mga Muslim na mga magulang. Sila man ay pagbawalang magbasa ng bibliya, dapat humanap pa rin ng paraan ang mga anak na ito upang makapagbasa sila ng tunay na Salita ng Diyos. "Ang umiibig sa ama o sa ina nang higit kaysa akin ay hindi karapat-dapat sa akin" (Matt. 10:37a)

Ang Tungkulin ng mga Anak na nasa Wastong Gulang na

Mabuti kung ikaw na nagbabasa ng paskil na ito ay maglalaan ng panahon para basahin ang buong kabanata 18 ng Ezekiel. Malinaw na mababasa dito na ang ama, anak, at apo (Eze. 18:4, 10, 14) ay may kanya-kanya ng pananagutan sa harap ng Diyos (Eze. 18:20). Paliwanag ni Wayne Grudem:

"As children grow from childhood to adulthood, they should experience a gradual transition from a relationship of a small child to a parent, a relationship in which the parent continually gives directions that the child continually obeys, to an adult-adult relationship, in which the parent is more often giving counsel and advice (if asked) and less often giving demands, even though the child may still be living at home while approaching mature and independent adulthood.³"

Kung nakatira pa rin siya sa tahanan ng mga magulang niya, siyempre kailangang kilalanin ang awtoridad ng may-ari ng bahay tulad ng inaasahan nating irespeto ang mga panauhin ang may-ari ng bahay. Ngunit ang mga ito'y kadalasan ay pagsunod sa house rules at hindi na saklaw ng awtoridad ng magulang ang lahat ng bahagi ng buhay ng anak. Halimbawa ay sa pagpili ng kasintahan, may kalayaan na ang anak na pumili ng kanyang ibig. Ngunit may kalayaan din ang mga magulang na magpahayag ng pagtutol sa relasyon, ngunit hindi na nila maaaring pilitin ang anak na iwanan ang kasintahan. Sa pagsasabi ko nito ay ayaw ko rin namang isantabi ng anak ang karunungan ng magulang. Ang karunungan ng mga magulang na babad sa Salita ng Diyos, hinubog ng mga karanasan, at pinanday ng panahon ay dapat pakinggan at pahalagahan. At kung sa pagsusuri ng anak ay mali talaga ang kuro-kuro ng mga magulang, maaari niya itong tanggihan. Ngunit dapat niyang alalahanin na anuman ang kanyang pasya ay pananagutan niya sa Diyos.

Ang personal na pananagutan ng anak sa Panginoon ay nabibigyang-linaw pa sa itinuturo ng bibliya tungkol sa pag-aasawa: “Kaya't iniiwan ng lalaki ang kanyang ama at ang kanyang ina, at pumipisan sa kanyang asawa; at sila'y nagiging isang laman” (Gen. 2:24 AB 2001). Nabanggit ko na kanina na ang pamilya ay isang social at spiritual unit. Kapag nag-asawa ang anak, hindi lumalaki ang dati ng umiiral na social at spiritual unit na pinamumunuan ng mga magulang. Sa halip, nagkakaroon ng isang bago at malayang social at spiritual unit. Ang prayoridad na ngayon ng anak ay hindi ang kanyang mga magulang at mga kapatid, kundi ang kanyang kabiyak at ang kanilang magiging mga supling. Paliwanag nina Robertson McQuilkin at Paul Copan:

"Parental honor should continue throughout life, but scriptural priority is given to one’s own marriage over that of one’s parents.Much grief and marriage failure come from the sinful interference of in-laws and the sinful acceptance of that interference on the part of the married son or daughter. Loyalties must shift, even though honor continues, albeit in new manifestations.⁴"

Lumilipas man ang obligasyon ng anak na sumunod lagi sa kalooban ng mga magulang, ang tungkuling magbigay-galang sa kanila ay hindi nawawala. Kung tututol man sa payo ng magulang ay magalang na pagtutol. Kung pupunahin man ang maling gawa ng magulang, ito ay magalang na pagpuna at may taos-pusong pagnanais sa ikabubuti ng magulang. Kung mayroon man silang mga pagkukulang, hindi pa rin ito dahilan upang sila ay limutin sa ating mga dalangin. Sa Efeso 6:1, mga bata ang direktang kinakausap ni Pablo at sinabihang sumunod sa mga magulang. Ngunit ang pinagbatayan niya ay ang ikalimang utos “Igalang mo ang iyong ama at ina” (Eph. 6:2; cf. Exo. 20:12) at ito ay ibinigay sa mga Israelita bata, matanda; may ngipin o wala. Bukod diyan ay hindi mababago na si Hesus na siyang ultimate source of life (Acts 3:15) ay gumamit ng proximate source of life⁵: “Listen to your father who gave you life . . .” (Pro. 23:12a, ESV)

Kapag Sila ay Matanda Na
Hindi panghabang-buhay ang lakas, liksi, at sigla nina Tatay at Nanay. Ang mga bisig ay nanghihina, ang mga tuhod ay nanlalambot, at ang mga mata ay nanlalabo. Kahit ayaw pa nila, kailangan na rin talagang magretiro mula sa pagbabanat ng buto.

Sa 1 Tim. 5:3-9, may mga balo na babae (biyuda) edad 60 pataas sa loob ng iglesya na nangangailangan ng suporta. Ang bilin ni Pablo kay Timoteo, tulungan sila ng iglesya kung talagang walang ibang tutulong. Ngunit kung siya ay may mga anak o apong mananampalataya, pagkakataon nila ito na patunayan ang kanilang pagiging maka-Diyos sa pamamagitan ng pagkalinga sa kanilang ina o lola. Sapagkat ang hindi kumakalinga sa kamag-anak lalo na sa kanyang sariling sambahayan ay mas masahol pa sa mga hindi mananampalataya (1 Tim. 5:8). Sa kabilang banda, obligasyon naman ng matanda na gamitin ang tulong na ibinibigay sa kanya sa mga tunay na pangangailangan at hindi sa layaw lamang (1 Tim. 5:6)

Sa kasamaan ng tao, maging ang mga relihiyosong Hudyo ay ginamit ang relihiyon upang pagkaitan ng pag-aaruga ang mga magulang. Sa Marcos 7:9-13 ay nakarinig ng mabagsik na pagkondena ang mga Fariseo mula kay Hesus dahil sa isang tradisyong binuo upang mapaikutan ang malinaw na batas tungkol sa paggalang sa mga magulang (Mark 7:10). Sa halip na magbigay-tulong sa mga magulang ay kanilang sinasabi, "Magandang umaga po Itay! Magandang umaga po Inay! Ang anumang tulong na ibibigay ko sana sa inyo ay Corban. Nakalaan na po sa Diyos; kaya wala na po akong maiaabot sa inyo" (Mark 7:11-12). Ang sabi ni Hesus, ang ganitong mga pangangatuwiran ay nagpapawalang-saysay sa salita ng Diyos (Mark 7:13). Ganyan kasama ang puso ng tao, magtatago pa sa ilalim ng saya ng pagka-relihiyoso mapaikutan lamang ang malinaw na utos ng Diyos.

Kahit pa may naitabi si Tatay o Nanay na magagastos sa kanilang pagtanda at kahit pa may pensyon mula sa GSIS o SSS, nangangailangan pa rin sila ng pagkalinga. Bakit? Hindi lang naman pera ang kailangan nila. Kailangan nila ng pag-aaruga.

• Baka matagal na niyang hindi nararamdaman ang pagdampi ng iyong palad sa kanyang pisngi.
  
• Baka kailangan niya ng kausap.
  
• Baka nais niyang masilayan muli ang iyong mga ngiti.
  
• Baka hirap na silang maligong mag-isa.
  
• Baka nais niyang itulak mo ang wheel chair papuntang hardin.
  
• Baka hindi na siya makakain kung hindi susubuan.
  
• Baka basang-basa na ang adult diaper.
  

". . . do not despise your mother when she is old." (Pro. 23:22 ESV). Hindi naman magtatagal 'yun, kaibigan. Paglisan niya, mangungulila ka ng labis.

Maging Katulad ni Hesus
Malamang ay pamilyar ka sa pitong huling wika ni Hesus sa Krus dahil isa sa mga tradisyong Pinoy ang pangangaral ng Siete Palabras o Seven Last Words tuwing Biyernes-Santo. Sinabi niya kay Maria na kanyang ina: “Babae, narito ang iyong anak!” (John 19:26). Sa orihinal na wikang ginamit ay walang bahid ng kawalang galang ang pagtawag niya sa kanyang ina na "Babae". Ito ay isinalin sa MBB at FSV bilang "Ginang". Sinabi naman niya sa kanyang alagad, “Narito ang iyong ina!” (John 19:27a)

Huling mabanggit ang ngalan  ni Jose (asawa ni Maria) ay sa infancy at childhood narratives pa. Opinyon ng maraming mga iskolar ay pumanaw na si Jose noong mga sandaling iyon at si Maria ay isang tumatandang balo. Kilalang-kilala ni Hesus ang alagad niyang si Juan at natitiyak niyang hindi siya magkukulang sa pagbibigay-kalinga sa kanyang ina. At tunay nga, mula noon ay sa tahanan na ni Juan tumira ang tumatandang si Maria (John 10:27b). Naroon siya na nakapako sa krus, pasan-pasan ang dambuhalang hirap dulot ng kasalanan ng sanlibutan, at ang kanyang inisip ay hindi ang kanyang sarili kundi ang kapakanan ng kanyang nagdadalamhating ina. Ang mga kawangis ni Hesus ay may pagmamahal sa mga magulang.

The First Commandment with a Promise
Matapos sipiin ang ikalimang utos sa Efeso 6:2, ipinunto ng dalubhasa sa Batas ni Moises na si Pablo na ito ang unang utos na may kalakip na pangako. Ang pangako ay nasa ikatlong talata: upang maging “maganda at mahaba ang iyong buhay sa lupa.” (MBB). Kailangang maging maingat sa paghawak ng talata. Sa isang banda, hindi maaaring isantabi ang malinaw na isinasaad nito (plain sense) na nangako nga ng maganda at mahabang buhay ang Diyos sa mga nagbibigay-galang sa mga magulang. Sa kabilang banda, meron namang mga masunurin sa utos na dukha at maikli ang buhay. Hindi natin maaaring isipin na, "Nabalitaan ba ninyo? Patay na si Boyet eh wala pa siyang bente anyos. Siguro ay may ginawang masama sa magulang ang batas 'yun." Samantalang meron rin mga masasama na maginhawa at mahaba ang buhay tulad ng puna ng salmista (Psalm 73:3-5). Hindi rin natin maaaring tularan ang landas na tinahak ng prosperity "gospel" preachers o health-and-wealth "gospel" teachers. Ang puwede kong sabihin ay in general ito nga ang pangako, ngunit ang buhay ay sakop pa rin ng sovereignty of God. May mga ginagawa ang Diyos na siya lang ang nakakaalam kung bakit ganun. Ito ay lingid sa atin at hindi maipaliwanag ng limitadong isip ng tao.

 Isa pang dapat bigyan ng konsiderasyon ay ang pagbabago sa karakter ng pangako pagdating sa panahon ng Bagong Tipan. Ito ay dahil ang tinutukoy na "lupa" sa pinagsipiang orihinal na utos sa Exodus 20:12 ay ang lupang ipinangako sa mga Israelita— ang lupain ng Canaan. Ngunit dahil ang pinadalhan ng liham ay hindi naman sa Canaan nakatira kundi sa ngayon ay nasa modernong Turkey, tiyak may pagbabago sa karakter ng pangako. Sa sinaunang iglesya na inuusig at ilan sa kanila ay pinapatay (Acts 7:58-60; 12:2), tiyak hindi talaga mahaba at maginhawang buhay ang konsepto nila ng pagpapala. Tama si Grudem: "the emphasis on rewards in the Old Testament was more earthly and material, while the emphasis on rewards in the New Testament is more heavenly.⁶". Ano man ang eksaktong katangian ng mga pagpapalang laan sa para sa mga gugagalang sa mga magulang, sapat ng pag-udyok ang ang katotohang ito ay nagbibigay-lugod sa Diyos: "Children, obey your parents in everything, for this pleases the Lord." (Col. 3:20 ESV). Ito ay sapat na dahil alam nating hindi kailanman lugi ang taong kinalulugdan ng Diyos.

_______

Mga Talababa:

1. J. I. Packer; Keeping the Ten Commandments (Crossway, 2007)
2. Ang mga salin na ginamit sa paskil na ito ay ang Filipino Standard Version (FSV), Ang Biblia, Edisyong 2001 (AB 2001), Magandang Balita Bibliya (MBB), at English Standard Version (ESV)— lahat ay sinipi mula sa Bible Gateway
3. Wayne Grudem; Christian Ethics: An Introduction to Biblical Moral Reasoning (Crossway, 2018)
4. Robertson McQuilkin & Paul Copan; An Introduction to Biblical Ethics: Walking in the Way of Wisdom (InterVarsity Press, 2014)
5. Colin J. Smothers: "God is the ultimate source and author of human life. In his divine economy, God has authored a secondary, proximate source" (The Foundation of Human Society: A Christian Case for Parental Authority; inilathala sa The Public Discourse: The Journal of the Witherspoon Institute; August 12, 2020)
6. Grudem, ibid